Φερνάντα Μελτσόρ: «Το να σκέφτομαι για πράγματα σημαίνει το να γράφω γι’ αυτά»

 

Φερνάντα Μελτσόρ (Φωτογραφία: Γιάννης Κοντός)

Οργισμένη «ανατομία» της βίας της μεξικανικής -και όχι μόνο- κοινωνίας, το μυθιστόρημα της Μεξικανής συγγραφέως Φερνάντα Μελτσόρ, Η εποχή των τυφώνων, είναι ένα βαθιά ανησυχαστικό ανάγνωσμα.

Η Φερνάντα Μελτσόρ βρέθηκε πρόσφατα στην Αθήνα, προκειμένου να παρουσιάσει το βιβλίο της, φιναλίστ του Διεθνούς Βραβείου Booker 2020, στο ελληνικό κοινό. Συναντώντας την.

Μιας και η Εποχή των τυφώνων είναι γραμμένη με οργή και καταπιάνεται με ζητήματα που εξοργίζουν, αναρωτιέμαι ποια θέση καταλαμβάνει η οργή στην καθημερινότητά σου ως άνθρωπος, συγγραφέας και δημοσιογράφος.

Πάντα ήμουν γεμάτη οργή. Δε θεωρώ τον εαυτό μου βίαιο άνθρωπο, αλλά άνθρωπο που μπορεί να γίνει βίαιος μερικές φορές.

Γι’ αυτό κι επέλεξα να μιλάω για τη βία στα βιβλία μου, γιατί με έχω αναγνωρίσει ως άτομο επιρρεπές σ’ αυτή. Κι όχι γιατί είμαι φρικτός άνθρωπος αυτή καθ’ εαυτή.

Όλοι είμαστε επιρρεπείς.

Οι γονείς μου είναι υπέροχοι άνθρωποι, αλλά δεν ταίριαζαν με τον καλύτερο τρόπο. Παντρεύτηκαν σε πολύ νεαρή ηλικία και συνήθιζαν να τσακώνονται συχνά. Δεν αναφέρομαι σε σωματική βία, κυρίως σε ψυχολογική και λεκτική.

Όταν, λοιπόν, μεγαλώνεις σ’ ένα τέτοιο περιβάλλον, τείνεις να βλέπεις τη βία παντού. Από παιδί ακόμα διέθετα την ποιότητα της παρατηρήτριας.

Μεγαλώνοντας, αντιλαμβανόμουν τέτοια χαρακτηριστικά στους φίλους μου, στις οικογένειές τους, σε ταινίες, σε βιβλία, στις ειδήσεις και στην κοινωνία γενικότερα.

Με ιντρίγκαρε το γιατί κάποιοι άνθρωποι αποφασίζουν να ξεπεράσουν αυτό το όριο επειδή ακριβώς θεωρούσα πως κι εγώ μπορώ να το ξεπεράσω πολύ εύκολα.

Συνειδητοποίησα την έμφυλη διάσταση της βίας, αλλά και το ότι η δυστυχία προκαλεί περισσότερη δυστυχία. Πρόκειται για έναν φαύλο κύκλο.

Υπήρξα ο πιο σκληρός άνθρωπος απέναντι στον εαυτό μου. Αναρωτιόμουν γιατί. Οι χαρακτήρες είναι σαν πειραματικά εγώ, χρησιμοποιείς στοιχεία σου σ’ αυτούς.

Και τους μετασχηματίζεις μυθοπλαστικά.

Ακριβώς.

Συνεπώς μέσω της γραφής κατόρθωσες να επεξεργαστείς και να εκφράσεις όσα είχες περάσει.

Για μένα το να σκέφτομαι για πράγματα σημαίνει το να γράφω γι’ αυτά.

Η Εποχή των τυφώνων ήταν ένα δύσκολο βιβλίο, γιατί δεν είχα συναίσθηση όλων αυτών. Διάβασα την ιστορία της νεκρής μάγισσας στις ειδήσεις.

Ήταν ένα λίγο πολύ πραγματικό γεγονός.

Είχε ανακαλυφθεί το πτώμα ενός ατόμου που κατά το παρελθόν ήταν η μάγισσα της πόλης. Υπήρχε επίσης ένας άνδρας, ο οποίος είχε δολοφονηθεί από τον πρώην εραστή του.

Όταν διάβασα την ιστορία, βρισκόμασταν στο 2010. «Είμαστε στον 21^ο αιώνα κι ακόμα μιλάμε για μάγισσες και φόνους μαγισσών σε αυτοάμυνα;» αναρωτήθηκα.

Η μάγισσα συμπυκνώνει πολλούς διαφορετικούς χαρακτήρες: διεμφυλικούς, ομοφυλόφιλους, ετεροφυλόφιλους.

Κάθε άνθρωπο που νιώθει ξένος και δεν ανήκει σε μια κοινωνία.

Η ακριβής έμφυλη ταυτότητα του θύματος δικαίως δε γίνεται ξεκάθαρη στο μυθιστόρημα, πάντως. Ποτέ δε μαθαίνουμε αν ήταν ετεροφυλόφιλο, ομοφυλόφιλο ή διεμφυλικό.

Πράγματι μ’ αρέσει να «φυτεύω» μυστήρια στα μυθιστορήματά μου. Λατρεύω τα μυστήρια και τα αινίγματα. Εξ αρχής σου λέω τι έχει συμβεί: έχει βρεθεί ένα πτώμα, έχει διαπραχθεί ένα έγκλημα.

Το ερώτημα, όμως, δεν είναι ποιος το διέπραξε. Δεν πρόκειται για αστυνομικό βιβλίο.

Είναι η «ανατομία» μιας κοινωνίας.

Ακριβώς. Της ψυχής κάποιου ανθρώπου. Και της ιδέας ότι η βία γεννάει τη βία.

Κι αυτό δεν περιορίζεται στη μεξικανική κοινωνία.

Ελπίζω να το αντιληφθούν κάποιοι αναγνώστες. Ειδικά στην Ευρώπη, μου ζητούν να τους εξηγήσω τι συμβαίνει στο Μεξικό.

Σαν να πρόκειται για κάτι εξωτικό.

Σε κάποιον βαθμό το καταλαβαίνω. Είναι πιο εύκολο να βλέπεις το κακό στον άλλους. Όσο περισσότερο διαφέρουν, μάλιστα, τόσο ευκολότερο είναι να εντοπίσεις την κακία σ’ αυτούς.

Για κάποια ευρωπαϊκά κοινά το να συσχετίζουν, λοιπόν, τέτοια γεγονότα με το Μεξικό είναι μια παρηγοριά.

Στο Μεξικό, ωστόσο, η ατιμωρησία, η έλλειψη δικαιοσύνης είναι επώδυνες. Είναι μια κατάσταση που πρέπει να επιλυθεί.

Έχεις, πάντως, θέσει ένα πολύ ενδιαφέρον ζήτημα. Όντως μιλάω για τη μεξικανική πραγματικότητα, αλλά και για μια ανθρώπινη πραγματικότητα.

Για την ανθρώπινη κατάσταση, για την κοινωνία, για την πολιτική.

Ακόμα κι αν θεωρήσεις πως η Εποχή των τυφώνων αναδεικνύει μια ακραία εκδοχή αγανάκτησης, δυστυχίας ή φτώχειας, δεν είναι κάτι ξένο- αν όντως θέλεις να το δεις.

Αυτή η ακραία βία αντανακλάται και στη γλώσσα και στη χρήση της γλώσσας που υιοθετείς.

Ένα τέτοιο μυθιστόρημα δε θα μπορούσε να γραφτεί σε τρίτο πρόσωπο, αφ’ υψηλού, με τη φωνή του Θεού, ενός Ντίκενς ή ενός Ντοστογιέφσκι.

Μ’ ενδιέφερε να αποτυπώσω τον κόσμο στον οποίο ζουν οι χαρακτήρες μου με τις ίδιες λέξεις που εκείνοι θα χρησιμοποιούσαν- κι αυτό εξελίσσεται με κάθε χαρακτήρα. Η γλώσσα είναι το σπίτι της ύπαρξης.

Στο Μεξικό δεν είναι παράξενο να χρησιμοποιείς την καθομιλουμένη- και καθόλου πρωτοποριακό. Έχει ξαναγίνει.

Το εννοώ θετικά. Έχασα τον ύπνο του αφότου είχα διαβάσει συγκεκριμένα κεφάλαια του βιβλίου.

Το να «κατοικήσω» τον κόσμο και τις λέξεις τους ήταν ο μόνος τρόπος να δημιουργήσω την ακραία ενσυναίσθηση απέναντι στους χαρακτήρες.

Το νοτιοανατολικό Μεξικό είναι λίγο παρόν στη λογοτεχνία. Έχουμε πολλούς συγγραφείς από την Πόλη του Μεξικού και από τον Βορρά. Αυτοί εσχάτως είναι πολύ της μόδας γιατί μιλάνε για τη μετανάστευση, τα σύνορα, τη διακίνηση ναρκωτικών.

Ζητήματα σημαντικά, αλλά βολικά.

Χάρη σ’ αυτούς, όμως, μπορούμε τώρα να ισχυριστούμε ότι το να μιλάς γι’ αυτά τα ζητήματα είναι βολικό.

Τα ισπανικά είναι μια γλώσσα που έχει επιβληθεί. Οπότε στο Μεξικό δε φοβόμαστε να μιλήσουμε με λανθασμένο τρόπο. Δεν ακούμε τη Βασιλική Ακαδημία της Γλώσσας.

Επινοούμε λέξεις και παίζουμε με τη γλώσσα- κι αυτό γιατί είναι μια επιβεβλημένη γλώσσα. Σου ανήκει, αλλά υπάρχει και για να χρησιμοποιηθεί.

Άρα η επιλογή των χαρακτήρων συνιστά και την ποικιλομορφία που ήθελες ν’ αποτυπώσεις.

Δεν ξέρω αν το είχα κατά νου, αλλά σίγουρα δεν ήθελα το καθετί να ηχεί το ίδιο με το άλλο. Υπάρχουν αποχρώσεις. Ήθελα να γράψω ένα βιβλίο στη γλώσσα με την οποία μεγάλωσα. Στη Βερακρούζ είμαστε διάσημοι για τη βωμολοχία μας!

Ο κεντρικός χαρακτήρας ήταν απ’ την αρχή η μάγισσα. Δε μου άρεσε, όμως, η ιδέα να είναι άνδρας.

Στο προηγούμενο μυθιστόρημά μου οι βασικοί χαρακτήρες ήταν ένας ηλικιωμένος που αποπλάνησε έναν νεότερο κι έγιναν εραστές. Δεν ήθελα να επαναλάβω την ίδια ιστορία.

Η μαγεία στο Μεξικό σχετίζεται με τους παραδοσιακούς θεραπευτές, όχι με τον Σατανά ή τον καθολικισμό. Σε μεταγενέστερη περίοδο οτιδήποτε δε συνδεόταν με τον καθολικισμό αποκαλείτο «μαγεία».

Διάβασα, λοιπόν, πολλά για τους ιθαγενείς μάγους, κατά τους οποίους μια μάγισσα μπορεί να είναι άνδρας και γυναίκα ταυτόχρονα.

Ήθελα η μάγισσα να είναι ένας κενό πεδίο όπου η κοινωνία θα μπορούσε να προβάλει τις προκαταλήψεις, τα στερεότυπα, τους φόβους, τα άγχη της.

Ως ενσάρκωση καθετί αποκλίνοντος.

Μπορεί να είναι οτιδήποτε θέλεις.

Είναι η μεξικανική κοινωνία τόσο μισογυνική -ακόμα και μισανθρωπική- όσο προκύπτει μέσα από το βιβλίο; Κάποιοι εκ των χαρακτήρων δεν καταφέρονται μόνο εναντίον του σεξισμού, αλλά και των ανδρών συνολικά.

Είναι χαρακτήρες παγιδευμένοι στη μοίρα τους, δεν μπορούν ν’ αποδράσουν από αυτή. Έχουν πάρει τον λάθος δρόμο. Επιχειρούσα να διατυπώσω μια μεταφορά. Μιλώντας για ακραία υλική φτώχεια μιλάω για ακραία ηθική δυστυχία.

Σίγουρα δε φιλοτεχνώ μια πολύ όμορφη εικόνα του Μεξικού, αλλά αυτό το βιβλίο ήθελα να γράψω εκείνη την περίοδο. Μεγάλωσα ακούγοντας καθετί που έγραψα.

Μόνο πρόσφατα εκτίμησα τη θέση μου ως γυναίκα. Μέχρι τότε το να είμαι γυναίκα δεν ήταν μια επιθυμητή μοίρα. Όλοι γύρω μου προτιμούσαν τους άνδρες, που έμοιαζαν περισσότερο ελεύθεροι.

Μεγαλώνοντας, συνειδητοποίησα ότι ο μισογυνισμός και η «ματσίλα» είναι παγίδα και για τους άνδρες. Μια παγίδα που τους οδηγεί κι αυτούς στη δυστυχία.

Οι προσδοκίες μιας «μάτσο» κοινωνίας από τους άνδρες είναι τόσο υψηλές που τους κάνουν δυστυχείς.

Το τρίτο μου μυθιστόρημα, το Paradais, αφορά στην παγίδα της «ματσίλας», τη δυσφορία τού να μην μπορείς ν’ ανταποκριθείς στις προσδοκίες που η κοινωνία σού επιβάλλει ως άνδρα.

Η «ματσίλα», η έμφυλη βία επιδεινώθηκαν στη διάρκεια της πανδημίας;

Επί ογδόντα χρόνια είχαμε τα ίδια πολιτικά κόμματα και πάντα κέρδιζε το PRI. Έπειτα υπήρξε μια περίοδος μετάβασης, κατά την οποία ξεκίνησε ο πόλεμος κατά των ναρκωτικών.

Η μεξικανική κυβέρνηση άλλαξε το 2018, γεγονός που δημιούργησε πολλή ελπίδα

Ο καινούριος πρόεδρος ουδέποτε είχε, ωστόσο, μια φεμινιστική ατζέντα. Αποφάσισε, λοιπόν, να τερματίσει τη λειτουργία του προγράμματος ημερήσιας φροντίδας των παιδιών επικαλούμενος διαφθορά των εμπλεκόμενων στο πρόγραμμα.

Πρόσφερε χρήματα απευθείας στις γυναίκες -μητέρες, θείες, γιαγιάδες- που συνήθως φροντίζουν τα παιδιά, κι αυτό προκάλεσε σοκ.

Η πανδημία επιδείνωσε την έλλειψη πόρων και την οικονομική κρίση.

Επιβίωσες μέσω της γραφής;

Έτσι νομίζω. Ήταν σαν όλα να να συνέβαιναν σε αργή κίνηση. Κι έπειτα άρχιζε να αυξάνεται ο αριθμός των κρουσμάτων. Ανάμεσα στα θύματα του πρώτου «κύματος» της Covid-19 ήταν και άνθρωποι της ηλικίας μας, τους οποίους γνωρίζαμε.

Ήταν αδύνατο για μένα να παρακολουθώ τις ειδήσεις, οπότε έγραψα το τελευταίο προσχέδιο του Paradais στη διάρκεια της πανδημίας. «Ή τώρα ή ποτέ», είπα στον εαυτό μου. Ήθελα ν’ αποδράσω από την αβεβαιότητα των πάντων.

Πού εντοπίζεις αυτό το φωτάκι που ανάβει στο τέλος του μυθιστορήματος;

Ήθελα αυτό το «ψιχουλάκι» ελπίδας.

Όταν έγραφα την Εποχή των τυφώνων, η προσωπική μου κατάσταση ήταν πολύ δύσκολη. Βίωνα το τέλος μιας σχέσης- για την ακρίβεια, τη στιγμή που συνειδητοποιείς ότι αυτή έχει τελειώσει, αλλά δεν έχεις κάνει τα βήματα για να την τερματίσεις.

Είναι σαν να ζεις μ’ ένα πτώμα στο σπίτι. Δυσοίωνη και φρικτή κατάσταση. Ταυτόχρονα, αυξάνονταν οι γυναικοκτονίες στο Μεξικό κι όλοι μιλούσαν γι’ αυτό.

Στη Βερακρούζ άρχισαν ν’ ανακαλύπτουν μαζικούς τάφους, όλων των ανθρώπων που είχαν εξαφανιστεί -στην πραγματικότητα απαχθεί- είτε από τον στρατό, είτε από την αστυνομία είτε από τις συμμορίες.

Ξεκινώντας, λοιπόν, να γράφω την Εποχή των τυφώνων τη φανταζόμουν σαν ένα μαζικό τάφο.

Χρειαζόμουν, επομένως, λίγη ελπίδα, τη χρειαζόταν κι ο αναγνώστης και -νομίζω- τη χρειαζόταν και η μάγισσα. Μετά από όσα την ανάγκασα να υποφέρει, το λιγότερο που μπορούσα να κάνω για εκείνη ήταν να της προσφέρω ένα αξιοπρεπές τέλος.

Eυχαριστώ θερμά την Μαριλένα Καραμολέγκου (Εκδόσεις Δώμα | βιβλία στην Αθήνα) για την καθοριστική συμβολή της στην υλοποίηση της συνέντευξης.

Το μυθιστόρημα της Φερνάντα Μελτσόρ Η εποχή των τυφώνων κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Δώμα | βιβλία στην Αθήνα σε μετάφραση της Αγγελικής Βασιλάκου.