Βαλέσκα Γκρίζεμπαχ: «Αν νιώθεις ελπίδα, μπορείς να είσαι ενεργός»

Με άξονα τους κώδικες του κλασικού γουέστερν, η πάντα ανήσυχη Γερμανίδα σκηνοθέτρια Βαλέσκα Γκρίζεμπαχ καταθέτει με την τελευταία της ταινία Γουέστερν ένα αιχμηρό και πολυεπίπεδο σχόλιο για τη σημερινή Ευρώπη, μέσα από την ιστορία μιας ομάδας Γερμανών εργατών που καταφτάνουν σε ένα βουλγαρικό χωριό για την κατασκευή ενός υδροηλεκτρικού έργου και των σχέσεών τους με τους ντόπιους.

Με παγκόσμια πρεμιέρα στην ενότητα Ένα κάποιο βλέμμα του περσινού Φεστιβάλ των Καννών και πανελλήνια στο 58^ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, το Γουέστερν προβάλλεται στις αίθουσες από τις 11 Ιανουαρίου. Συζητάμε με την σκηνοθέτρια.  

Στην τελευταία σου ταινία Γουέστερν χρησιμοποιείς ευφυώς, αλλά και ανανεώνεις, τις συμβάσεις και τους τρόπους του γουέστερν. Γιατί σε ελκύει ως «όχημα» της αφήγησης τις ιστορίας σου;

Άρχισα να παρακολουθώ γουέστερν κοριτσάκι με τον πατέρα μου. Γιατί, όμως, με συναρπάζουν τόσο πολύ; Από τη μία, γιατί καταπιάνονται με την αρρενωπότητα αυτών των μοναχικών ηρώων που αναζητούν την ελευθερία και την ανεξαρτησία, και, κάποιες φορές, επιδιώκουν απλώς να γυρίσουν σπίτι.

Την ίδια στιγμή, λένε πολλά για την κατασκευή της κοινωνίας, το νόμο της κοινωνίας, της ενσυναίσθησης, του ισχυρότερου, της βίας. Αυτή ήταν μια αφετηρία μου, να στοχαστώ πάνω σ’ αυτό το πολύ αντρικό είδος.

Τι είδους γουέστερν εκτιμούσες περισσότερο ως παιδί και, μετέπειτα, έφηβη;

Πολλά γουέστερν έγιναν ένα, όταν ήμουν παιδί. Noμίζω ότι περισσότερο με συνάρπαζαν τα παλιά γουέστερν των δεκαετιών μεταξύ ’30 και ’50.

Aνάμεσα σε άλλα, η ταινία σου θίγει το πώς η παλιά «Άγρια Δύση» έχει μετατραπεί στη σημερινή «Άγρια Ανατολή», πώς οι χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ έχουν εξελιχθεί σε ένα καινούριο «Ελντοράντο» όχι μόνο της Γερμανίας, αλλά και άλλων υπερδυνάμεων. Ενθαρρύνεις τις διαφορετικές αναγνώσεις του φιλμ σου; Είναι μέρος του κινηματογραφικού του πλούτου;

Κατά κάποιο τρόπο ναι. Σκεφτήκαμε πολύ για όλες τις διαφορετικές πτυχές του φιλμ. Η Ευρώπη έχει πολλά διαφορετικά πρόσωπα και η Βουλγαρία, για παράδειγμα, φαντάζει διαφορετική από τη Γερμανία. Όταν ταξιδεύω ως Γερμανίδα από το Βερολίνο, αυτό που συμβαίνει όταν συναντώ κάποιον είναι πολύ ενδιαφέρον.

Τι συμβαίνει; Δώσε μου ένα παράδειγμα.

Ταξιδεύω κουβαλώντας τη γερμανική Ιστορία, όταν έρχομαι σε ένα καινούριο μέρος, και ο άλλος έχει μια συγκεκριμένη ιδέα για μένα ως Γερμανίδα. Γι’ αυτό και είχαν ενδιαφέρον οι Γερμανοί χαρακτήρες του φιλμ που κατέφτασαν στη Βουλγαρία με τη γνώση που νόμιζαν ότι κατείχαν ή την ανωτερότητα. Ταυτόχρονα, ήταν ανασφαλείς. Μια διφορούμενη κατάσταση. Πολύ συχνά αναφερόμαστε στην Ευρώπη ως κάτι ενιαίο, αλλά έχει πολλά πρόσωπα και πολλές ταυτότητες.

Τι αναζητάς στους μη επαγγελματίες ηθοποιούς και πόσο σημαντικό είναι το πρόσωπό τους, μιας και το ανέφερες, σε σχέση με το πώς οραματίζεσαι το σενάριο και την ταινία;

Λατρεύω τους ηθοποιούς. Υπάρχει κάτι στα πρόσωπα και τα σώματα που δεν μπορώ να επινοήσω και να σκηνοθετήσω και είναι πολύ ξεχωριστό. Κάποιες φορές το φιλμικό υλικό επιθυμεί κάτι τέτοιο! (Γέλιο).

Η έρευνα, η συγγραφή και αναζήτηση ηθοποιών συμβαδίζουν. Δεν έχω μια συγκεκριμένη ιστορία, όταν ξεκινώ ένα φιλμ. Είναι σαν περιπέτεια, μια διαδικασία. Είναι, επίσης, όπως όταν ερωτεύεσαι κάποιον, τι είδους φαντασιώσεις καλλιεργείς γι’ αυτόν.

Αναφορικά με το Γουέστερν;

Αναζητούσα έναν εμφανίσιμο άντρα που, αν τον έβλεπες μέσα στο πλήθος, ίσως νόμιζες ότι είναι ηγέτης, αλλά, όταν τον πλησιάζεις, είναι ένας ανθρωπάκος με τους φόβους και τις καιροσκοπικές του στιγμές.

Όταν είδα τον Μάινχαρτ Νόιμαν, τον πρωταγωνιστή, σοκαρίστηκα, γιατί ήταν σαν να έβγαινε από ένα παλιό γουέστερν, κι από την άλλη διέθετε όλα τα στοιχεία που έψαχνα. Ξεκινήσαμε, λοιπόν, ένα ταξίδι συναντήσεων και προβών, για να δούμε αν μπορούμε να κάνουμε το φιλμ μαζί.

Τι σημαίνει να κάνεις ταινίες;

Για μένα, σχετίζεται με το να έρχομαι σε επαφή με κάτι που δε γνωρίζω. Όταν γυρίζω ταινίες, είναι, επίσης, σημαντική η πρόκληση να κρατήσω την ισορροπία ανάμεσα στη διατήρηση και την απώλεια του ελέγχου. Στη Βουλγαρία ήταν τόσα πολλά αυτά, τα οποία δεν ήξερα. Επί 2-3 χρόνια ταξίδευα στη χώρα με τη μικρή μου κάμερα αναζητώντας ανθρώπους και πρόσωπα.

Αυτή η αναζήτηση εξηγεί και το χρόνο που χρειάστηκες για να ολοκληρώσεις την ταινία.

Μου αρέσει ορισμένες φορές η ζωή χωρίς ταινίες ή ανάμεσα σ’ αυτές. Σκεφτόμουν, πάντως, πραγματικά πολύ γι’ αυτό το εγχείρημα. Στο μεταξύ, απέκτησα μια κόρη, κι έτσι η όλη διαδικασία καθυστέρησε ένα χρόνο.

Η χρήση μη επαγγελματιών ηθοποιών παραπέμπει στην αγαπητή και σεβαστή παράδοση του νεορεαλισμού. Συνδέεσαι με αυτή την κινηματογραφική- και όχι μόνο- παράδοση αφήγησης και δημιουργίας ταινιών;

Ασφαλώς. Όλη η γενιά μου. Είναι πάντα ενδιαφέρον τι κάνει μια ταινία σύγχρονη. Το σύγχρονο στις μέρες μας είναι η δεκαετία του ’60.

Είσαι μια από τις ανήσυχες και δυναμικές «φωνές» του σύγχρονου ευρωπαϊκού σινεμά. Τι σημαίνει για σένα ευρωπαϊκός κινηματογράφος στις μέρες μας;

Μου είναι μερικές φορές λιγάκι δύσκολο να τον ορίσω. Στη Γερμανία έχουμε τις μέινστριμ και τις arthouse ταινίες: είναι όλα τόσο τακτοποιημένα, που κάποτε καταντούν φρικτά. Κάθε ταινία λέει κάτι για κάποιο ζήτημα, και, αν εκτυλίσσεται στην Ευρώπη, είναι ήδη μια ευρωπαϊκή ταινία.

Τα διάφορα κοινά την προσλαμβάνουν αλλιώς;

Στις Η.Π.Α., για παράδειγμα, τη χώρα προέλευσης του γουέστερν, το κοινό την αντιμετώπισε ως ταινία είδους. Η προβολή στο χωριό όπου γυρίστηκε ήταν πιο πολύ ιδιωτική. Η εμπορική της προβολή στη Βουλγαρία θα γίνει την άνοιξη. Είμαι περίεργη να δω πώς θα πάει.

Άρεσε και στη Θεσσαλονίκη, άκουσα.

Ήταν υπέροχα! Στην αρχή νόμιζα ότι δε θα τα κατάφερνα να έρθω, αλλά τελικά τα κατάφερα.

Μιας και το Γουέστερν περιστρέφεται, με τον τρόπο του, γύρω από την Ευρώπη του σήμερα, αισθάνεσαι κάποια ελπίδα για το μέλλον της ή η κατάσταση θα παραμείνει το ίδιο ζοφερή κοινωνικά, οικονομικά, πολιτικά;

Αν δε νιώθω ελπίδα, έχω την αίσθηση πως δεν μπορώ κι εγώ η ίδια να κάνω το οτιδήποτε. Αν νιώθεις ελπίδα, μπορείς να είσαι ενεργός. Για μένα είναι τρομακτικός ο εθνικισμός, όπως και ο ευνοϊκός τρόπος, με τον οποίο οι άνθρωποι αναφέρονται στην επιθετικότητα. Και υπάρχει πολλή. Από την άλλη, τα χαρτιά στο τραπέζι είναι ανοιχτά, συνεπώς είναι ξεκάθαρο με τι είμαστε αντιμέτωποι.

Ευχαριστώ θερμά την Σοφία Αγγελίδου από την One from the Heart για την πολύτιμη συμβολή της στον προγραμματισμό της συνέντευξης με την σκηνοθέτρια.

Η ταινία της Βαλέσκα Γκρίζεμπαχ Γουέστερν προβάλλεται από τις 11 Ιανουαρίου στους κινηματογράφους σε διανομή της One from the Heart.