Σαράγεβο, σ' αγαπώ...

Για όσους εξακολουθούν να αυταπατώνται ότι ο πόλεμος στην πρώην ενιαία Γιουγκοσλαβία ξεκίνησε με τους γκανγκστερικούς νατοϊκούς βομβαρδισμούς στο Βελιγράδι, μια επίσκεψη στο Σαράγεβο, την πολύπαθη πρωτεύουσα του ομόσπονδου κράτους της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης, ίσως τους βοηθήσει να αναθεωρήσουν τις στερεότυπες αντιλήψεις τους. Δεκαοκτώ χρόνια μετά τον τερματισμό της ανελέητης, σχεδόν τετραετούς (1992-1996) πολιορκίας του από σερβικές και σερβοβοσνιακές στρατιωτικές και παρα-στρατιωτικές δυνάμεις, η οποία είχε ως συνέπεια το θάνατο σχεδόν 15.000 ανθρώπων, κυρίως αμάχων πολιτών, τον τραυματισμό 50.000 άλλων και ανυπολόγιστες καταστροφές στα μνημεία του, το Σαράγεβο αναδεικνύεται εκ νέου σε ασφαλή, γοητευτικό, αλλά και ιστορικά φορτισμένο ταξιδιωτικό προορισμό.

Χτισμένο στις όχθες του ποταμού Μιλιάτσκα (Miljacka), αποτελεί το διοικητικό και πολιτιστικό κέντρο της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης. Ο πληθυσμός του ανέρχεται στους 422.000 κατοίκους. Από αυτούς, σύμφωνα με πρόσφατα απογραφικά στοιχεία, οι 322.000 είναι Μουσουλμάνοι, 45.200 Σέρβοι, 28.500 Κροάτες, 750 Εβραίοι, 8.250 «άλλοι» και 300 οι οποίοι, πεισματικά , αυτοπροσδιορίζονται ως «Γιουγκοσλάβοι»… Σε σύγκριση με τα προπολεμικά δημογραφικά δεδομένα, όλες οι επιμέρους πληθυσμιακές ομάδες, πλην των Μουσουλμάνων, παρουσιάζουν αισθητή μείωση. Το ποσοστό ανεργίας παραμένει υψηλότατο. Ο μέσος μισθός για έναν εργαζόμενο στον ιδιωτικό τομέα δεν ξεπερνά τα 300 Ευρώ, ενώ οι απασχολούμενοι σε διεθνείς οργανισμούς κερδίζουν τα διπλάσια.

Το Σαράγεβο, θεωρούμενο μέχρι και πριν από τον πρόσφατο πόλεμο « η Ιερουσαλήμ της Ευρώπης», λόγω της σχεδόν απρόσκοπτης συνύπαρξης όλων των μονοθεϊστικών θρησκευτικών δογμάτων στην επικράτειά του, μαρτυρείται γραπτώς για πρώτη φορά το 1507. Το πρώτο ισλαμικό θρησκευτικό σχολείο (μεντρέσα) ιδρύεται το 1537,το 1539 ανεγείρεται η πρώτη (σερβική) ορθόδοξη εκκλησία και το 1565 καταφθάνει η πρώτη οργανωμένη ομάδα Εβραίων. Σε τούτη την πόλη, στις 28 Ιουνίου του 1914, ο Γκαβρίλο Πριντσίπ δολοφονεί τον διάδοχο του αυστρο-ουγγρικού θρόνου αρχιδούκα Φραγκίσκο Φερδινάνδο και την σύζυγό του, γεγονός που αποτελεί αφορμή για το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Στο Σαράγεβο φιλοξενούνται, εξάλλου, οι 14^οι Χειμερινοί Ολυμπιακοί Αγώνες το Φεβρουάριο του 1984.

Μετά από ολονύχτιο ταξίδι, φτάνω στην πόλη οδικώς μέσω Ζάγκρεμπ ένα συννεφιασμένο πρωινό. Εκτός από λιγοστούς ταξιδιώτες, ο σταθμός των λεωφορείων αποπνέει μια αίσθηση εγκατάλειψης. Αυτό μού προκαλεί μια αόριστη και, όπως αποδεικνύεται αργότερα, αβάσιμη ανησυχία, η οποία πρόκειται σύντομα να υποχωρήσει με την εμφάνιση της γλυκιάς Σέλμα, της νεαρής υπεύθυνης του ξενώνα, όπου θα μείνω, η οποία έχει έρθει να με παραλάβει. Ο ξενώνας («Guest House Rose») βρίσκεται δέκα λεπτά με τα πόδια από την Παλιά Πόλη, τη λεγόμενη Μπαστσάρσια (Bascarsija), σε μια ήσυχη γειτονιά κοντά στο φημισμένο εργοστάσιο ζυθοποιίας και το φραγκισκανικό μοναστήρι του Σαράγεβο. Το δωμάτιο ευρύχωρο, η θέα από το μπαλκόνι μαγευτική, η εξυπηρέτηση φιλική και διακριτική, η τιμή απολύτως λογική . Σας τον συνιστώ ανεπιφύλακτα!

Έπειτα από την απαραίτητη ξεκούραση, κινώ να ανακαλύψω λίγα από τα μυστικά της συναρπαστικής αυτής πόλης. Πρώτος μου σταθμός, ένας από τους λόφους που την περιβάλλουν, όπου είναι ακόμα ορατά τμήματα από τα μεσαιωνικά τείχη. Για να ανέβω εκεί, χρειάζομαι τη βοήθεια δυο μεσόκοπων Βόσνιων γυναικών, οι οποίες, αν και δε γνωρίζουν λέξη αγγλικά, καταφέρνουν να με προσανατολίσουν με τον ιδανικότερο τρόπο, χρησιμοποιώντας τις κατάλληλες χειρονομίες. «Η θρυλική βοσνιακή φιλοξενία», σκέφτομαι συγκινημένος. Η θέα από το λόφο σού κόβει πραγματικά την ανάσα, η καρδιά σου, όμως, σφίγγεται, όταν αναλογίζεσαι ότι ίσως σε αυτό το σημείο να ήταν εγκατεστημένοι Σέρβοι ελεύθεροι σκοπευτές που σκορπούσαν το θάνατο αδιακρίτως κατά τη διάρκεια της πολιορκίας… Στις παρυφές του λόφου βρίσκεται το υποβλητικό μουσουλμανικό κοιμητήριο Αλιφάκοβατς (Grobljanska cjelina Alifakovac). Στο τέρμα της οδού Αλιφάκοβατς προβάλλει το «Inat Kuca», το καλύτερο ίσως παραδοσιακό εστιατόριο της πόλης. Εδώ θα επιστρέψω για το μεσημεριανό μου.

Προς το παρόν, περνώ στην απέναντι όχθη του ποταμού, για να αντικρίσω το θλιβερό θέαμα του κτιρίου, όπου μέχρι τον πόλεμο στεγαζόταν η Εθνική Βιβλιοθήκη της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης (Nacionalna i univerzitetska biblioteka BiH). Κατά τη διάρκεια της πολιορκίας, οι σερβικές δυνάμεις βομβάρδισαν ανελέητα το ιστορικό αυτό κτίριο, με συνέπεια ένα σημαντικό τμήμα από τα πολύτιμα εκθέματά του να καταστραφεί ολοσχερώς…

Ακολουθώντας την οδό Τελάλι, σύντομα βρίσκομαι στην «καρδιά» της Παλιάς Πόλης, της Μπαστσάρσια. Μετά από μια σύντομη επίσκεψη στο μουσείο της πόλης του Σαράγεβο (Muzej Sarajevo), απ’ όπου και προμηθεύομαι τον εξαιρετικά βοηθητικό οδηγό της πόλης (τοπική έκδοση), κατευθύνομαι προς ένα από τα σημαντικότερα αξιοθέατα της πόλης, το τζαμί του Γκάζι Χουσρέφ-μπέη επί της οδού Φερχάντια. Ο Χουσρέφ-μπέης, Τούρκος βοσνιακής καταγωγής, κυβέρνησε τη Βοσνία από το 1521 έως το 1541. Το τζαμί, σχεδιασμένο από τον Πέρση αρχιτέκτονα Ατζέμ Εσίρ Αλί, θεωρείται το σημαντικότερο ισλαμικό κτίσμα στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη.

Στάση για ένα χωνάκι κρέμα στο διάσημο ζαχαροπλαστείο/ παγωτατζίδικο Egipat κι έπειτα χαλάρωση στην Πλατεία Απελευθέρωσης (Trg Oslobodenja), όπου απόλυτα προσηλωμένοι μεσήλικες και γέροντες δεν παύουν να παίζουν υπαίθριες παρτίδες σκάκι! Στην ίδια πλατεία βρίσκεται ο επιβλητικός νέος σερβικός ορθόδοξος ναός, εξαιρετική θέα του οποίου μπορείτε να απολαύσετε από τον πρώτο όροφο της Καλλιτεχνικής Πινακοθήκης της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης (Umjetnička galerija Bosne i Hercegovine). Η Πινακοθήκη φιλοξενεί έργα γλυπτικής, ζωγραφικής και φωτογραφίας σύγχρονων και παλαιότερων Βόσνιων καλλιτεχνών. Αξίζει τον κόπο να την επισκεφτείτε!

Το μεσημεριανό αποτελεί μια γευστική πανδαισία. Το εστιατόριο «Inat Kuca», στεγασμένο σε ένα ιστορικό ξύλινο σπίτι οθωμανικής τεχνοτροπίας, όπως και η «αλυσίδα» από κεμπαπτζίδικα «Ζέλιο» («Zeljo»), προσφέρουν μερικές από τις κορυφαίες γαστριμαργικές απολαύσεις στην πόλη. Όσον αφορά στο πρώτο, δοκιμάστε οπωσδήποτε τη «σούπα του μπέη» (σούπα με κομμάτια μοσχαρίσιου κρέατος, λαχανικά και κρέμα), την αφράτη στριφτή τυρόπιτα (χορταστική!), καθώς και την πικάντικη πιπεράτη μπριζόλα. Το κεμπάπ στου «Ζέλιο» είναι σίγουρα το πιο γευστικό και ελαφρύ που έχω δοκιμάσει. Μην το χάσετε!

Αποκορύφωμα της παραμονής μου είναι η απογευματινή μου περιπλάνηση στη συνοικία Γκρμπαβίτσα, στην οποία αναφέρεται η βραβευμένη ταινία της Γιασμίλα Ζμπάνιτς Σαράγεβο σ’ αγαπώ. Όχι τόσο λόγω του αληθινά «πειρασμικού» ζαχαροπλαστείου «Palma», όσο λόγω της τρομακτικής όψης των διάτρητων από βλήματα κτιρίων της συνοικίας… Μια εικόνα που με παραπέμπει συνειρμικά στα κτίρια που είχαν βληθεί κατά τη διάρκεια των δικών μας Δεκεμβριανών.

Μια νότα ελπίδας για το μέλλον της περιοχής κι ένα βούρκωμα που δεν έλεγε να υποχωρήσει θα μου δώσουν, πάντως, το επόμενο βράδυ τα παιδάκια που συμμετέχουν στην παράσταση «Φαντασία και Δημιουργικότητα», στα πλαίσια των «Νυχτών στην Παλιά Πόλη» ( περισσότερες πληροφορίες αναζητήστε στο www.bascarsijskenoci/index_eng.htm). Αρκετά από αυτά ήταν ακόμη αγέννητα την περίοδο της πολιορκίας…

Η πρώτη εκδοχή του παρόντος οδοιπορικού δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Γεωτρόπιο της Σαββατιάτικης Ελευθεροτυπίας (τεύχος 445, 25/10/2008).