Μπάρμπαρα Κοπλ: «Οι σπουδαίες ταινίες είναι εργαλεία για την κατανόηση και την αλλαγή του κόσμου μας»

Η «Πρώτη Κυρία» του αμερικανικού ντοκιμαντέρ και 2 φορές βραβευμένη με Όσκαρ Μπάρμπαρα Κοπλ μας μιλά για την τέχνη του ντοκιμαντέρ, την πολιτική και την Αμερική του Τραμπ, ενόψει της προβολής των 2 πιο πρόσφατων φιλμ της Αυτό είναι το παν: Gigi Gorgeous και Ένας φόνος στο Μάνσφιλντ στο πλαίσιο του επετειακού 20ού Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης (2-11 Μαρτίου).

Στη μακρά και παραγωγική κινηματογραφική σας σταδιοδρομία έχετε ασχοληθεί με μια εντυπωσιακή, και πολύ ευρεία, γκάμα θεμάτων. Γιατί και πώς καταπιαστήκατε με τη δημιουργία ντοκιμαντέρ αρχικά;

Ξεκίνησα να κάνω ταινίες ενώ ήμουν στο πανεπιστήμιο. Είχα ως βασικό πεδίο σπουδής την ψυχολογία και ως δευτερεύον την πολιτική επιστήμη. Στη διάρκεια του τελευταίου χρόνου έκανα μια εξάμηνη πρακτική στο Κρατικό Νοσοκομείο Μέντφιλντ στην ψυχιατρική πτέρυγα. Ως μέρος της πρακτικής, μου ανέθεσαν να γράψω μια εργασία εξαμήνου σχετικά με την εμπειρία μου στην πτέρυγα και το τι έμαθα εκεί.

Αφότου, ωστόσο, είχα περάσει μερικούς μήνες δουλεύοντας στην πτέρυγα, ένιωσα ότι η γραπτή εργασία εξαμήνου δε θα μπορούσε ποτέ να μεταφέρει τι συνέβαινε εκεί. Ήξερα πως γινόμουν μάρτυρας σε κάτι σημαντικό, κάτι για το οποίο οι άνθρωποι μπορεί να ήθελαν να μάθουν, και δεν ήθελα να γράψω μια εργασία που δε θα διάβαζε κανένας.

Αποφάσισα, λοιπόν, να κάνω μια ταινία αντί για μια εργασία. Έπιασα στα χέρια μου μια κάμερα Super 8 και γύρισα το φιλμ στην πτέρυγα του νοσοκομείου, προσπαθώντας να πω την ιστορία αυτών των ανθρώπων που ήταν απομονωμένοι, και σε κάποιες περιπτώσεις ξεχασμένοι από τον εξωτερικό κόσμο.

Μετά από εκείνη την εμπειρία, ήξερα πόσο ισχυρές μπορούσαν να είναι οι ταινίες και ότι ήθελα να δουλέψω στο χώρο του φιλμ. Ένας ικανός συγγραφέας θα μπορούσε να γράψει μια απίστευτη ιστορία για τους ανθρώπους στην πτέρυγα που θα συνελάμβανε τον κόσμο εκεί. Δεν εννοώ, επομένως, πως το φιλμ αντικαθιστά τη δύναμη της συγγραφής. Προσφέρει απλώς ένα εναλλακτικό τρόπο εξιστόρησης. Για μένα, άνοιξε ένα καινούριο τρόπο επικοινωνίας. Ήταν ένας αμεσότερος και πιο προσωπικός τρόπος.

Εκείνη η πρώτη ταινία που έκανα στο πανεπιστήμιο επέτρεψε στους θεατές να αισθανθούν την απομόνωση των ασθενών και το ανιαρό βάρος της σιωπής στην πτέρυγα, και να καταλάβουν την παράξενη λογική της επαναληπτικής ρουτίνας των ασθενών και των ξαφνικών ξεσπασμάτων τους. Το φιλμ επέτρεψε σ’ εμένα να φιλοτεχνήσω ένα πιο τρισδιάστατο πορτρέτο των ασθενών και της πτέρυγας, και στο κοινό να βγάλει τα συμπεράσματά του.

Οι πρώιμες ταινίες μου μου δίδαξαν ότι κάτι μαγικό μπορεί να συμβεί, όταν ξαφνικά κατανοήσουμε μια αντίθετη άποψη ή ταυτιστούμε με τις ιστορίες ανθρώπων πολύ διαφορετικών από μας- κι αυτή είναι η δύναμη του ντοκιμαντέρ.

Σχετικά με τα θέματα των ταινιών σας, ποιο είναι το σημείο εκκίνησης; Η ανάγκη σας να αφηγηθείτε μια ιστορία στο πλαίσιο της αμερικανικής κοινωνίας, ίσως;

Οι ταινίες μου συνήθως ξεκινούν από το ενδιαφέρον για ένα συγκεκριμένο ζήτημα, αλλά για να μπορεί το φιλμ να δουλέψει πραγματικά χρειάζεται να εντοπίσω τους χαρακτήρες και τις ιστορίες πίσω από το ζήτημα. Αυτή μπορεί να είναι μια μακρά και συχνά έμμεση διαδικασία.

Αφού έκανα το Harlan County, ήθελα να γυρίσω μια ταινία σχετικά με το πώς η επιδείνωση της οικονομίας επηρέαζε πραγματικά τους εργάτες αυτής της χώρας. Ξεκίνησα γυρίσματα στο Γουέρδινγκτον της Μινεσότα, όπου μια εταιρεία έκλεινε ένα εργοστάσιο. Πολλοί θα έχαναν τη δουλειά τους, και πολλοί από αυτούς δούλευαν στο εργοστάσιο όλη τους τη ζωή. Αυτοί οι άνθρωποι είχαν μικρή διαπραγματευτική ισχύ και ήταν αβοήθητοι στο να αλλάξουν τα πράγματα. Υπήρχε ένα συντριπτικό αίσθημα απόγνωσης, γιατί ένιωθαν απογυμνωμένοι από την ικανότητά τους να αντεπιτεθούν.

Όσο βρισκόμουν στο Γουέρδινγκτον, άκουσα για ένα τοπικό συνδικάτο συσκευασίας κρέατος κάπου 130 χιλιόμετρα μακριά στο Όστιν της Μινεσότα, που είχε αποφασίσει να παλέψει ενάντια στις μισθολογικές περικοπές στο εργοστάσιο συσκευασίας κρέατος Hormel. Αποφάσισα να ακολουθήσω εκείνη την ιστορία, η οποία αργότερα έγινε το φιλμ American Dream.

Η αντίθεση ανάμεσα σ’ εκείνα τα δύο μέρη ήταν ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της ιστορίας που ήθελα να πω: ανάμεσα στις κακουχίες και την απελπισία, τις οποίες οι άνθρωποι έπρεπε να υπομείνουν, και το κουράγιο εκείνων που αντεπιτέθηκαν και ύψωσαν το ανάστημά τους. Έτσι, όταν ξεκινήσαμε το μοντάζ, είχαμε δύο ιστορίες. Προσπαθήσαμε να κρατήσουμε και τις δύο, αλλά εκείνη από το Γουέρδινγκτον ποτέ δεν ταίριαξε κι έπρεπε να κοπεί.

Κάποιες φορές, επομένως, το «σημείο εκκίνησης» αποδεικνύεται πως είναι πολύ μακριά από τον προορισμό.

Οι περισσότερες ταινίες σας, και κυρίως οι πρώιμες όπως το διάσημο Harlan County, USA και το American Dream, επιδεικνύουν μια οξεία πολιτική ευαισθησία και συνείδηση. Θεωρείτε τη δημιουργία φιλμ πολιτικό εργαλείο ή/και πράξη; Είναι η προσέγγισή σας σ’ αυτή αντανάκλαση των προσωπικών πολιτικών σας πεποιθήσεων;

Νιώθω ότι, αν ο σκηνοθέτης κάνει τη δουλειά του σωστά επιτρέποντας στους ανθρώπους να πουν τις δικές τους ιστορίες και να εκφράσουν τις απόψεις τους, το κοινό μπορεί να εξαγάγει τα συμπεράσματά του. Ταυτόχρονα, ο ντοκιμαντερίστας δεν πρέπει να αισθάνεται υποχρεωμένος να αποφεύγει να έχει άποψη εντελώς. Καμία ταινία δεν μπορεί ούτε θα έπρεπε ποτέ να είναι πραγματικά αντικειμενική.  

Η δημιουργία ντοκιμαντέρ στα καλύτερά της προσφέρει μια φωνή σε όσους δεν έχουν φωνή, λέει μια διαφορετική πλευρά μιας ιστορίας που νομίζαμε πως γνωρίζαμε ήδη, και ταξιδεύει το κοινό. Είναι πολύ δυσκολότερο να κρίνεις κάποιον ή να τον αντιμετωπίσεις ως «τον Άλλο» από τη στιγμή που έχεις μοιραστεί μια εμπειρία ή μια πλάκα μαζί του. Αυτή είναι η δύναμη των ταινιών. Αφηγούμενο ιστορίες με ένα συμπονετικό και πειστικό τρόπο, ένα πραγματικά σπουδαίο φιλμ μπορεί, κατά περίπτωση, να εμπνεύσει άλλους να δράσουν.

Οι σπουδαίες ταινίες είναι ντοκουμέντα διαρκείας, εργαλεία για την κατανόηση και την αλλαγή του κόσμου μας. Γίνονται επίκαιρες ξανά, αποκτούν ανανεωμένη ζωή σε διαφορετικές περιόδους της προσωπικής μας και της κοινωνικής εξέλιξης. Οι άνθρωποι σ’ αυτή τη χώρα και ανά τον κόσμο «πεινάνε» για τα είδη των ποικιλόμορφων οπτικών και τις ψυχαγωγικές ιστορίες, τις οποίες μόνο τα ντοκιμαντέρ μπορούν στ’ αλήθεια να προσφέρουν.

Σε μια ανδροκρατούμενη βιομηχανία, είστε μεταξύ των πιο ολοκληρωμένων, βραβευμένων και σεβαστών σκηνοθετριών. Ήταν δύσκολο να «επιβάλετε» την παρουσία σας; Πώς έχει αλλάξει η κατάσταση από τότε που είστε ενεργή στο σινεμά;

Οι σκηνοθέτριες είναι μια ξεχωριστή ομάδα, η οποία είναι αποφασισμένη, έχει επιμονή και συνεχίζει στην πιο σκληρή εποχή. Θα έπρεπε να επιδοκιμάζονται και να τους δίνονται αγάπη και πολλά πολλά λεφτά για να κάνουν τις ταινίες τους!

Μερικές φορές με ρωτάνε σχετικά με την εμπειρία των γυναικών στην κινηματογραφική βιομηχανία και πώς έχει αλλάξει. Ποτέ δεν ξέρω τι να τους πω! Δεν πιστεύω ότι υπάρχει μία γυναικεία εμπειρία. Βίωσα τη δικιά μου. Άλλες τις δικιές τους. Νομίζω πως είναι διαφορετική στην καθεμία. Γι’ αυτό κι είναι τόσο σημαντικό να τις μοιραζόμαστε, να συγκρίνουμε σημειώσεις. Κι αυτό έχει πραγματικά αρχίσει να συμβαίνει σ’ αυτή τη χώρα- και ανά τον κόσμο-, γεγονός πολύ συναρπαστικό.

Πάντα προσπαθούσα να βλέπω τις ταινίες των φίλων μου στο σινεμά, να τους υποστηρίζω ακριβώς όπως με υποστηρίζουν κι εκείνοι. Καθώς η καριέρα μου προχώρησε, το πολύ ωραίο που συνέβη είναι ότι όλο και περισσότερα από αυτά τα φιλικά πρόσωπα, των οποίων τα φιλμ πηγαίνω να δω, είναι γυναίκες. Η Liz Garbus, η Kristy Jacobsen, η Rory Kennedy, η Deborah Shaffer, η Heidi Ewing και η Rachel Grady, η Annie Sundberg και η Ricki Stern.

Ένα σωρό γυναίκες κάνουν απίστευτα ντοκιμαντέρ. Έχουμε εξελιχθεί σε σφιχτοδεμένη κοινότητα. Αλληλοϋποστηριζόμαστε, και θέλουμε η καθεμιά για την άλλη να πετύχει. Είμαι, λοιπόν, πιο αισιόδοξη από ποτέ.

Τι σας θυμώνει, σας ευχαριστεί και σας ανησυχεί περισσότερο στις Η.Π.Α. του Τραμπ τόσο ως άνθρωπο, όσο και ως καλλιτέχνιδα; Και πώς διαχειρίζεστε αυτά τα συναισθηματικά ερεθίσματα;

Από τις εκλογές κι εξής, πολλοί από μας έχουμε αξιολογήσει πόσο μπορεί να είχαμε παρεξηγήσει την καρδιά και το μυαλό των συμπατριωτών μας. Ξεχάσαμε πώς να μιλάμε ο ένας στον άλλο; Πώς να σεβόμαστε ο ένας τον άλλο; Πώς να του απευθυνόμαστε και να συνδεόμαστε μαζί του; Πώς συνεχίζουμε να μοιραζόμαστε τουλάχιστον κάποιο βαθμό κοινής οπτικής και κατανόησης με τους υπόλοιπους ανθρώπους της χώρας μας;

Νομίζω ότι ένας από τους σημαντικότερους ρόλους που εμείς, οι άνθρωποι του ντοκιμαντέρ, πρέπει να επιτελέσουμε στην εποχή μας είναι να το καταστήσουμε ένα ασφαλές και αξιόπιστο μέρος, όπου το κοινό να ξέρει πως μπορεί να στραφεί, για να μαθεί την Αλήθεια, για να βρει την εξιστόρηση της Αλήθειας. Οι αίθουσες σύνταξης έχουν περικόψει τους προϋπολογισμούς τους για μακράς μορφής ερευνητική δημοσιογραφία. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κατέληξαν να βρίθουν αναξιόπιστων ιστοριών από άγνωστα διαδικτυακά μέσα.

Μόνο οι ντοκιμαντερίστες παραμένουν σε μια θέση να επενδύουν χρόνο σε θέματα και ανθρώπους, ώστε να κατακτήσουν μια αληθινή και βαθιά κατανόησή τους, να επιβεβαιώσουν τα γεγονότα, γιατί είμαστε εκεί και μιλάμε στους εμπλεκόμενους κι έχουμε τα μέσα να διακρίνουμε το αυθεντικό από το πλαστό.

Τα 2 πιο πρόσφατα ντοκιμαντέρ σας Αυτό είναι το παν: Gigi Gorgeous και Ένας φόνος στο Μάνσφιλντ θα προβληθούν στο πλαίσιο του 20ού Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Είστε εξοικειωμένη με τη δραστήρια σκηνή του ελληνικού ντοκιμαντέρ;

Μακάρι να ήμουν πιο εξοικειωμένη. Υπήρξα ευτυχής να έχω την ευκαιρία να παραστώ στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης με την ταινία μου Shut Up & Sing το 2007, και ήταν μια από τις πιο υπέροχες εμπειρίες. Κάθε Πέμπτη έκαναν πορεία οι φοιτητές, κι έτσι μόλις έφτασα στην πόλη τους ακολούθησα στη διαδήλωση. Το να γνωρίζω τους Έλληνες κινηματογραφιστές στο Φεστιβάλ, να προβάλλονται όλες οι ταινίες μας μαζί και να δειπνούμε αργά, στις 10, με όλους μας να το γιορτάζουμε- όλα αυτά σε κάνουν να νιώθεις πως νοιάζονται για σένα εκεί.

Είτε γυρίζετε ντοκιμαντέρ, αφηγηματικές ταινίες ή διαφημιστικά, δε φαίνεται να ξεκουράζεστε ποτέ. Εξακολουθεί να σας καθοδηγεί το ίδιο πάθος που σας ενέπλεξε στη δημιουργία ταινιών σχεδόν 50 χρόνια πριν; Νομίζετε ότι οι πρωτοεμφανιζόμενοι στο χώρο του σινεμά θα έπρεπε να καθοδηγούνται από το ίδιο πάθος, ώστε να μπορούν να επιβιώσουν και να συνεχίσουν;

Το πάθος είναι σημαντικό. Μην αφήσεις κανέναν να σου το πάρει. Δεν είναι εύκολο να κάνεις ντοκιμαντέρ. Πάντα χώνεις τη μύτη σου στη ζωή των άλλων, συχνά σε καιρούς στρες. Η συγκέντρωση πόρων είναι δύσκολη.

Πολλές φορές με ρωτούν πρωτοεμφανιζόμενοι ποιες είναι οι συμβουλές μου, και πάντα λέω πως συνοψίζονται στο να κάνεις ό,τι θέλεις και απλώς να μη φοβάσαι τίποτα που σε εμποδίζει. Αυτή είναι πραγματικά η καλύτερη συμβουλή.

Μην τα παρατάς, γνώριζε πως μπορείς να το κάνεις, ακόμα κι αν δεν είσαι σίγουρος ότι μπορείς, και οι άνθρωποι θα σε βοηθήσουν και θα σου συμπαρασταθούν.  Αν πεις σε άλλους πως χρειάζεσαι τη βοήθειά τους, εκείνοι θα θελήσουν να σε δουν να πετυχαίνεις. Μη δεχτείς «όχι» ως απάντηση, βρες μια λύση, ακολούθησε το ένστικτό σου. Πίστευε στον εαυτό σου και, κυρίως, διασκέδασε. Κάνε το υλικό δικό σου.

Ίσως το πιο σημαντικό, δεν υπάρχει σωστός ή λάθος τρόπος να σκηνοθετείς. Αγκάλιασε τις καλές ιδέες των άλλων. Είναι επίσης εντάξει ν’ αλλάζεις γνώμη. Δείχνει κουράγιο. Είναι κομμάτι της ζωής. Νομίζω, εξάλλου, ότι είναι πολύ ειλικρινές και κουλ να λες «νόμιζα πως αυτός ήταν ένας καλός τρόπος να το κάνω, αλλά ετούτος είναι καλύτερος».

Στο φιλμ, ακριβώς όπως και στη ζωή, όταν κάποιος σου λέει ότι δεν  μπορείς να κάνεις κάτι και νιώθεις βαθιά μέσα στην ψυχή σου πως μπορείς, τόλμησέ το. Αν αποτύχεις, θα μάθεις από αυτό. Αν τα πας καλά, τότε καλώς πήρες το ρίσκο.

Περισσότερες πληροφορίες για την Μπάρμπαρα Κοπλ και το έργο της μπορείτε να αναζητήσετε στο http://www.cabincreekfilms.com/

Ευχαριστώ θερμά την Christy Lamberjack, βοηθό παραγωγού, και τον Ray Nowosielski, παραγωγό του Ένας φόνος στο Μάνσφιλντ, για την πολύτιμη συνδρομή τους στην πραγματοποίηση της συνέντευξης με την σκηνοθέτρια.

Στο πλαίσιο του 20ού Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης θα προβληθούν τα 2 πιο πρόσφατα ντοκιμαντέρ της Μπάρμπαρα Κοπλ Αυτό είναι το παν: Gigi Gorgeous (Τρίτη 6/3, κινηματογράφος Ολύμπιον, 22:30 & Κυριακή 11/3, αίθουσα Σταύρος Τορνές, 22:00) και Ένας φόνος στο Μάνσφιλντ (Τετάρτη 7/3, κινηματογράφος Ολύμπιον, 20:30 & Παρασκευή 9/3, αίθουσα Φρίντα Λιάππα, 23:00).