Κ. Γιάνναρης: «Η Ελλάδα έχει μετατραπεί σε ένα τοπίο ψέματος, χλευασμού, αποτυχίας και βίας»

Κοντά 30 χρόνια τώρα, ο Κωνσταντίνος Γιάνναρης έχει αφήσει το δικό του στίγμα στον ελληνικό κινηματογράφο. Δημιουργός ανήσυχος και αντισυμβατικός, αφουγκράζεται με προσοχή τις υπόγειες δονήσεις, τα αδιέξοδα, τις αντιφάσεις, τις παθογένειες, τις προσδοκίες της μεταβαλλόμενης ελληνικής κοινωνίας- και του περιθωρίου της, εντός ή εκτός εισαγωγικών. Με το Ξύπνημα της άνοιξης, την πιο πρόσφατη δουλειά του, η οποία έκανε την πρεμιέρα της στο περσινό Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, αφηγείται την ιστορία μιας παρέας πιτισιρικάδων που στήνουν μια ένοπλη ομάδα, στο οικονομικό-πολιτικό περιβάλλον της Αθήνας της κρίσης. Η ταινία προβάλλεται από την Πέμπτη 25 Φεβρουαρίου στους κινηματογράφους, η πιο κατάλληλη αφορμή για μια συζήτηση με τον σκηνοθέτη.

Αν υποτεθεί ότι η άνοιξη, σε πραγματικό και συμβολικό επίπεδο, συνδέεται με την αναγέννηση και την ελπίδα, ο τίτλος της πιο πρόσφατης ταινίας σας φαντάζει σε μένα περισσότερο ως σαρκαστικός, δεδομένης της εξέλιξης της πλοκής. Είναι έτσι;

Μάλλον σωστά διαπιστώσατε την πρόθεσή μου. Η λέξη «σαρκαστικά» ηχεί σκληρά και άξεστα στα ελληνικά. Δεν είναι το στυλ μου. Θα προτιμούσα να δω την επιλογή τίτλου ως διάθεση ειρωνική... και η ειρωνεία είναι πικρή και διπλή. Πρώτον, ως αναφορά στο ομώνυμο θεατρικό έργο του Frank Wederkind - κλασικό έργο του γερμανικού θεάτρου- κεντρική ιδέα του οποίου είναι πως η ερωτική/ σεξουαλική καταπίεση των νέων ευθύνεται για τα δεινά της κοινωνίας. Από τους κυρίαρχους και αγαπημένους μύθους του μοντερνισμού του 20ού αιώνα. Οι πρωταγωνιστές/ αντι-ήρωές μου στο κινηματογραφικό Ξύπνημα της Άνοιξης ό,τι άλλο εκτός από καταπιεσμένοι σεξουαλικώς είναι. Και όμως διαπράττουν εγκλήματα και αλληλοκαταστρέφονται. Δεύτερον, η άνοιξη και ελπιδοφόρα είναι και ορμητική και χαρούμενη. Η υπερβολική χαρά και ορμή, όμως, τείνει προς το αδίστακτο και αδάμαστο που μπορεί και εκρηκτικό και κανιβαλιστικό να αποβεί. Τα πάντα είναι και θέμα μέτρου. Ή ορίων.

Το Ξύπνημα της Άνοιξης αποτελεί το τελευταίο μέρος μιας τριλογίας που ξεκίνησε με την Άκρη της πόλης και είναι η πιο βίαιη, ίσως, δουλειά σας μέχρι σήμερα. Τι σας γοητεύει, τι σας απωθεί και τι σας προβληματίζει σε ό,τι αφορά τη βία και γιατί, κατά τη γνώμη σας, «ούτε δικαιολογείται, ούτε συγχωρείται», όπως, μεταξύ άλλων, σχολιάσατε μετά την πρεμιέρα της ταινίας στη Θεσσαλονίκη;

Όταν βγήκε η Άκρη της Πόλης, την αποκάλεσαν υπερβολικά «σκληρή» και «σκοτεινή».  Όταν ζεις σε προστατευμένο  περιβάλλον, το άνοιγμα ενός παραθύρου σε έναν άγνωστο, αλλά υπαρκτό, κόσμο που ζει δίπλα σου τρομάζει και απωθεί. Τώρα, η Άκρη φαντάζει ως νοσταλγική – η «παλιά καλή Αθήνα», όπου η παραβατικότητα υπήρχε ανέμελη και κυρίως αφορούσε τους «άλλους». Ο νεανικός θεατής ήταν τουρίστας και μπορούσε να γευτεί το απαγορευμένο, αλλά και να αποτραβηχτεί με ασφάλεια. Ο Όμηρος ήταν μια πιο βίαιη μυθοπλασία και σε καλούσε να ανέβεις και συ στο λεωφορείο και να μπεις στη θέση του αιχμαλώτου επιβάτη, αλλά και του ένοπλου απαγωγέα. Ένα εγχείρημα που απώθησε η κοινωνία, τα Μ.Μ.Ε., το σινεφίλ κοινό και φυσικά οι ακροδεξιοί με επεισόδια έξω από κινηματογράφους στο κέντρο της Αθήνας κ.λπ. Η βία ως πιστή αντανάκλαση μιας κοινωνίας ερχόταν όλο και πιο κοντά - και ήταν δύσκολο, αν όχι αδύνατον, ο μέσος θεατής να την αποδεχτεί εκείνη την εποχή της λαλαλά ευμάρειας.

Αν το Ξυπνημα είναι πιο βίαιο, οφείλεται στο ότι η ίδια η χώρα έχει μετατραπεί πια σε ένα απέραντο τοπίο ψέματος, χλευασμού, αποτυχίας και βίας. Όλοι πια, σαν ανώριμοι έφηβοι/ κακομαθημένα παιδιά/ αγανακτισμένοι/ χούλιγκαν φίλαθλοι, θέλουν να παίξουν και να πρωταγωνιστήσουν στη δική τους ακραία παράσταση, επιρρίπτοντας με περισσή άνεση και ιερή ηθικοπλαστική καταγγελία στους άλλους την αποκλειστική ευθύνη για την ατελείωτη πτώση που βιώνουμε. Everyone’s a movie star now baby και παρελαύνουν την απενοχοποιημένη βία τους μπροστά στον αδηφάγο τηλεοπτικό φακό. Και είναι γλυκιά και ωραία η βία. Τα παιδιά/ αντι-ήρωες της ταινίας μου είναι τα παιδιά αυτής της όλο και πιο σκοτεινής και βίαιης κοινωνίας, που πραγματικά έχει χάσει την μπάλα και κάθε έννοια του ορίου. Το ότι «ούτε δικαιολογείται, ούτε συγχωρέιται» αυτή η συμπεριφορά είναι πια αυτονόητο. Εκτός αν πιστεύεις πως η καταστροφή θα επιφέρει την κάθαρση... - αλλά το θέμα είναι ποιανού η κάθαρση...;

Η σύμφυρση του πολιτικού στοιχείου με το ποινικό όντως χαρακτηρίζει τμήμα των ένοπλων οργανώσεων της νεότερης γενιάς στην Ελλάδα. Ωστόσο, ενώ στο πεδίο της μυθοπλασίας η συνύπαρξη ενός ιδεολόγου αναρχικού με κάποιον ή κάποιους που επιδίδονται σε διακίνηση πρέζας φαίνεται ελκυστική, στο πολιτικό προσωπικά με ξενίζει και τη θεωρώ ανακριβή. Πώς εμπνευστήκατε τη συγκεκριμένη σύνθεση χαρακτήρων;

Η κοινωνία και το κράτος είναι κακά. Αυτός που αντιστέκεται στην κοινωνία και το κράτος αντιστέκεται στο Κακό. Αυτός που αντιστέκεται  στο Κακό λέγεται Καλός.     Ο ληστής του κοινού ποινικού δικαίου αντιστέκεται στο κράτος και στην κοινωνία. Ergo ο ληστής είναι Καλός. Ό ιδεολόγος οπλισμένος ενάντια στο κακό κράτος και την κακή κοινωνία είναι και αυτός Καλός. Και οι δύο Καλοί κάποια στιγμή θα καταλάβουν ότι έχουν κοινό σκοπό και υποχρέωση να ενώσουν τις δυνάμεις τους για να πράξουν και άλλα Καλά αντιστεκόμενοι απέναντι στο μέγα Κακό του Κράτους και της Κοινωνίας. Όπως γνωρίζουμε από τα τσιτάτα των Ρομαντικών - ο Άνθρωπος είναι εξ ορισμού Καλός. Η Κοινωνία είναι που τον κάνει Κακό. Άρα και ο ποινικός εγκληματίας είναι αποκλειστικά Θύμα/ Δημιούργημα  της Κοινωνίας και του Κράτους. Άρα...; Κανένας κρατούμενος σε κρατικές/ κοινωνικές φυλακές και μπουντρούμια...

Αυτή η λογική  και το μονοδιάστατο σκεπτικό χαρακτηρίζει τον εξαγριωμένο Χρήστο και ως ένα σημείο τον Αλέξανδρο και το πρωτοπαλίκαρό του τον Ερμίρ. Όλοι μαζί για το καλό και όποιον πάρει ο Χάρος. Δεν είναι απλώς μια μυθοπλαστική απεικόνιση. Είναι η κυρίαρχη λούμπεν πολιτική αντίληψη της ελληνικής κοινωνίας. Είναι το μεγάλο σαγηνευτικό παραμύθι. Είναι η έκδηλη απόδειξη της αποτυχίας να δημιουργήσει αυτός ο λαός μια σωστή κοινωνία των πολιτών και θεσμούς. Γιατί κοινωνία των πολιτών έχουμε και παρέχουμε. Πάρα πολλές. Απλώς είναι σε λάθος δρόμο και έχουν αυτονομηθεί από κάθε έννοια δικαίου και αλληλεγγύης. Είναι συντεχνίες απαρτιζόμενες από ατομικές και ιδιοτελείς σκοπιμότητες. Σε μια τέτοια κατάσταση πάντα θα αναζητείται ο από μηχανής Θεός και τιμωρός. Η συμμορία των νεαρών στην ταινία είναι μια τέτοια αυτονομημένη και τελικά τραγική αντίδραση. Και είναι εύλογο γιατί μπορεί κάποιος να επιλέξει αυτόν το δρόμο. Είναι εύκολο, άμεσο και φαινομενικά αποτελεσματικό. Δε χρειάζεται βαθιά σκέψη και περισυλλογή. Είναι αντίδραση συναισθηματική. Και από συναίσθημα ό,τι άλλο αυτή η χώρα... θέλουμε να νιώθουμε να αισθανόμαστε και να πιστεύουμε. Όχι να σκεπτόμαστε. 

 

Πόσο κοντά νιώθετε στους κινηματογραφικούς ήρωες, κυρίως τους νεανικούς, που πλάθετε, γενικότερα, και της τελευταίας ταινίας, ειδικότερα; Πώς επιλέξατε το cast και πόση αλληλεπίδραση υπήρξε στη μεταξύ σας συνεργασία;

Και τους νεανικούς αντι-ήρωες νιώθω οικείους, όπως και τους ενήλικες που δεν έχουν ιδέα για τα παιδιά τους και περιμένουν στους άδειους διαδρόμους του τμήματος ανάκρισης αμίλητοι και σαστισμένοι - σαν ο βουβός Χορός της τραγωδίας. Τα τελευταία χρόνια, η φτωχοποίηση της κοινωνίας ήταν τόσο ραγδαία και απότομη που δημιούργησε καταστάσεις και πληγές, οι οποίες θα μείνουν ανεξίτηλες στις μνήμες και τα σώματά μας. Ο 20ός αιώνας με τη φενάκη της προόδου και της συνεχώς αυξανόμενης ευμάρειας απομακρύνεται και χάνεται στα βάθη της Ιστορίας. Τα αυτονόητα είναι πια άπιαστο παρελθόν και οι ιδεολογίες της προόδου μάχονται σώμα με σώμα με άλλα πιο ρωμαλέα ριζοσπαστικά κινήματα της ανατριχιαστικής αντίδρασης και οπισθοδρόμησης. 

Το  cast με αυτή την έννοια δεν ήταν cast του περιθωρίου, αλλά απόλυτα mainstream. Έπρεπε να εχει κάτι φαινομενικά τελείως νορμάλ από εμφάνιση ομιλία, κοινωνικο-οικονομική υπόσταση και χαρακτήρα. Δεν ήταν το λεγόμενο «περιθώριο» των άλλων ταινιών που πάλευε να εισχωρήσει βιαίως σε μια αντιστεκόμενη αφιλόξενη και ρατσιστική κοινωνία. Είναι τα παιδιά που γεννήθηκαν ήδη ενταγμένα και που τώρα τα εξορίζει η ίδια η κοινωνία, η οποία καταρέει και αυτά από αντίδραση μάχονται να αποδράσουν από το ασφυκτικό και νεκρό οικογενειακό και κοινωνικό πλαίσιο.                                                                                                    

Όλοι οι νεαροί πρωταγωνιστές είναι, τρόπον τινά, ηθοποιοί - είτε απόφοιτοι σχολών ή νυν φοιτητές σχολών ή θα ακολουθήσουν την υποκριτική ως επάγγελμα. Άλλοι με μεγαλύτερη εμπειρία, και άλλοι όχι τόσο. Η συνεργασία ήταν άψογη και υπήρχε εξ αρχής, θέλω να πιστεύω, μια απόλυτη εμπιστοσύνη και αλληλοσεβασμός.  Ωραία και γόνιμη συνεργασία με ταλαντούχα νεαρά παιδιά. Τους ευχαριστώ.

Τι σας ενοχλεί περισσότερο στην ελληνική κοινωνία;

Η ηλιθιότητα.

Βλέπετε ελληνικό σινεμά; Πώς αξιολογείτε τη διεθνή αναγνώριση που φαίνεται ότι απολαμβάνουν αρκετές ελληνικές ταινίες τα τελευταία χρόνια;

Πολύ καλό. Καλό είναι να μείνουν και να αντέξουν αυτές οι δουλειές στο χρόνο και όχι μόνο ως αποτέλεσμα του ενδιαφέροντος για τη χώρα εξ αιτίας κρίσης...

Ευχαριστώ τον Ορέστη Πλακιά από το Γραφείο Τύπου της Odeon για την πολύτιμη συμβολή του στην πραγματοποίηση της συνομιλίας.                

Η ταινία του Κωνσταντίνου Γιάνναρη Το ξύπνημα της άνοιξης προβάλλεται από την Πέμπτη 25 Φεβρουαρίου στους κινηματογράφους σε διανομή της Odeon.