Grímur Hákonarson: «Είμαι ον πολιτικό και με χιούμορ»

Βαθιά ανθρώπινη, συγκρατημένα συναισθηματική και με ισορροπημένες δόσεις (μαύρου) χιούμορ, η ταινία Δεσμοί αίματος του Ισλανδού Grímur Hákonarson αφηγείται την ιστορία δύο αποξενωμένων αδερφών, οι οποίοι ζουν σε γειτονικές φάρμες, μέχρι που, μπροστά στον κίνδυνο θανάτωσης των πολυαγαπημένων τους προβάτων, αναγκάζονται να επανασυνδεθούν. Γυρισμένοι στην αχανή ισλανδική ενδοχώρα, οι Δεσμοί αίματος πρωτοπροβλήθηκαν στο περσινό Φεστιβάλ των Καννών, όπου απέσπασαν το βραβείο της ενότητας Ένα κάποιο βλέμμα, ενώ τιμήθηκαν με τον Χρυσό Αλέξανδρο στο 56^ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Απλός και προσιτός, ο Grímur Hákonarson απάντησε σε όλες τις ερωτήσεις μου, ενόψει της εξόδου της ταινίας του στους κινηματογράφους στις 14 Ιανουαρίου.

Συχνά, οι αγγλικές μεταφράσεις των τίτλων μη αγγλόφωνων ταινιών δεν είναι ακριβείς. Τι ισχύει στην περίπτωση των Δεσμών αίματος (Rams);

Είναι ακριβής. Τα κριάρια είναι φημισμένα για την ξεροκεφαλιά τους κι αυτό είναι το νόημα της ταινίας.

... Η οποία αποκαλύπτει μια βαθιά γνώση της κουλτούρας των αγροτικών κοινοτήτων στην επαρχιακή Ισλανδία. Συνδέεται το γεγονός αυτό με την εμπειρία σου ως ντοκιμαντερίστα ή με το προσωπικό σου υπόβαθρο;

Στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα συνδυασμό των δύο. Οι γονείς μου κατάγονται από την ύπαιθρο της Ισλανδίας και ως παιδί έμενα στη φάρμα του παππού μου, έτσι αισθάνομαι εξοικειωμένος με αυτήν την κουλτούρα και με χαρακτήρες, όπως εκείνους που εμφανίζονται στην ταινία μου. Έχω, επίσης, γυρίσει 2 ντοκιμανέρ στην αγροτική Ισλανδία, κι αυτό ίσως προσθέτει μια ρεαλιστική «πινελιά» στην ταινία. Ως ντοκιμαντερίστας, προσπαθώ να κάνω τον θεατή να νιώθει το καθετί  ως πραγματικό- είτε πρόκειται για το σκηνικό, ή για την ηθοποιία.

Στη δημιουργία αυτής της αίσθησης συμβάλλουν όχι μόνο η υποκριτική των δύο πρωταγωνιστών της ταινίας (για να μην αναφέρω τα πρόβατα!), αλλά και τα ίδια τους τα πρόσωπα. Αντανακλούν πολλά, μοιάζουν τα ίδια με τοπία. Ήταν σημαντικό αυτό για σένα;

Πολλοί αγρότες σ’ αυτήν την ηλικία μοιάζουν με τους πρωταγωνιστές της ταινίας. Έχουν γενειάδα, ζουν μόνοι τους, αφήνουν τα μαλλιά τους μακρυά. Έτσι, αποφάσισα ότι θα άφηναν τα μαλλιά και τα γένεια τους να μεγαλώνουν, καθώς ξεδιπλωνόταν η ιστορία, ώστε να μοιάζουν περισσοτερο με τα πρόβατα. Ο ένας πρωταγωνιστής είναι πιο μικροκαμωμένος και αδύνατος, ο άλλος πιο macho, γι’ αυτό και χρειαζόταν να αφήσουν τα γένεια τους να μακρύνουν- επειδή στην πραγματικότητα δε δείχνουν και τόσο σαν αδερφια.

Όσο αφορά δύο αποξενωμένα αδέρφια και τα πρόβατα, άλλο τόσο έχει η ταινία σου να κάνει με τη σχέση ανάμεσά τους. Δε μαθαίνουμε ποτέ γιατί έχουν ψυχρανθεί. Να φανταστώ ότι, τελικά, δεν έχει και πολλή σημασία;

Υποθέτω ότι προσπαθούν να βρουν γυναίκα, αλλά είναι δύσκολο να συμβεί κάτι τέτοιο και μετά να ζήσουν σε ένα τόσο απομονωμένο μέρος. Οι κτηνοτρόφοι συνήθως ζουν απομονωμένοι, πρέπει να βρίσκονται κοντά στο βουνό. Όταν, λοιπόν, δεν έχεις κάποιον άνθρωπο, έρχεσαι πιο κοντά με τα ζώα κι αυτό συμβαίνει με τους κτηνοτρόφους, γι΄αυτό κι είναι δυσκολότερο, έπειτα, να σκοτώσουν τα πρόβατά τους, αν χρειαστεί. Υπάρχει μια πολύ ισχυρή παράδοση αναφορικά με τα πρόβατα στην Ισλανδία. Είναι πολύ σημαντικό ζώο, μας κράτησε ζωντανούς.

Είναι ο αγροτοκτηνοτροφικός τομέας το ίδιο σημαντικός για την οικονομία της Ισλανδίας στις μέρες μας όσο ήταν σε προηγούμενες δεκαετίες;

Το 19^ο αιώνα η γεωργία ήταν η πιο σημαντική, αλλά σήμερα αντιπροσωπεύει λιγότερο από το 10% του συνόλου της οικονομίας. Και η εκτροφή προβάτων γίνεται όλο και λιγότερο βιώσιμη.

Υπό αυτήν την έννοια, θα έλεγες ότι η ταινία σου αποτελεί ένα φόρο τιμής στους ανθρώπους, τις κοινότητες και την όλη κουλτούρα της αγροτικής Ισλανδίας;

Έτσι νομίζω. Ο πατέρας μου δούλευε στο υπουργείο Γεωργίας και μέσω αυτού έχω μια καλή γνώση του πώς αναπτύχτηκε ο τομέας της εκτροφής προβάτων. Στη δεκαετία του ’80 υπήρχαν 3 φορές περισσότερα πρόβατα στην Ισλανδία. Ξέρω πώς σκέφτονται οι αγρότες. Υπάρχει αυτός ο διαχωρισμός ανάμεσα στην αστική και την αγροτική κοινωνία. Οι κάτοικοι των αγροτικών περιοχών νομίζουν ότι οι κάτοικοι των πόλεων έχουν περισσότερη εξουσία. Παρότι, λοιπόν, η ιστορία των Δεσμών αίματος είναι πολύ απλή, υπάρχουν πολλές αναφορές.

Ως ενήλικος, νιώθεις περισσότερο άνθρωπος της πόλης;

Ναι, αλλά καταλαβαίνω τους αγρότες, τους συμπαθώ. Νομίζω ότι υπάρχουν πολλές προκαταλήψεις εναντίον τους από την πλευρά των κατοίκων των πόλεων, οι οποίες προέρχονται από την έλλειψη ανεκτικότητας. Ο ρατσισμός οφείλεται στην έλλειψη ανεκτικότητας. Και χαίρομαι, επειδή άνθρωποι που βλέπουν την ταινία μου, μετά την προβολή λένε πως δεν είναι πλέον το ίδιο προκατειλημμένοι, κατανοούν γιατί κάποιοι επιλέγουν τον αγροτικό τρόπο ζωής.

Ήταν δύσκολο να κάνεις casting στα πρόβατα;

Αφιερώσαμε περισσότερο στο casting των προβάτων, παρά σε εκείνο των ηθοποιών, γιατί έπρεπε να βρούμε τα σωστά πρόβατα, πρόβατα που θα ήταν χαλαρά και συνεργάσιμα. Και αυτά που τελικά χρησιμοποιήσαμε δεν προέρχονταν από τη φάρμα, όπου γυρίσαμε την ταινία, έτσι έπρεπε να τα μεταφέρουμε. Τα περισσότερα πρόβατα είναι πολύ ντροπαλά με τους ανθρώπους, ξέρεις. Όχι τα συγκεκριμένα.

Στην τελευταία, πολύ δυνατή, σκηνή, υπάρχει αυτή αίσθηση της επισtροφής στη ρίζες. Τη βλέπεις έτσι, σαν την ολοκλήρωση της διαδρομής από την κούνια στον τάφο;

Προτιμώ να μιλάω για το τέλος, το οποίο, άλλωστε, είναι ανοιχτό σε ερμηνείες, συμβολικό και περιέχει πολλές διαφορετικές σκέψεις. Νομίζω ότι μήνυμα της ταινίας βρίσκεται σ’ αυτό, βάζει τον θεατή να σκεφτεί. Αλλά ήταν και παρακινδυνευμένο, ξέρεις. Είναι πιο εύκολο να εξηγείς τα πάντα και να κάνεις το κοινό ευτυχισμένο. Όταν το γύριζα, λοιπόν, ήμουν διαρκώς λίγο ανήσυχος για το κάτα πόσο θα «δούλευε». Σε κάποιους δεν άρεσε. Κάποιοι βλέπουν σ’ αυτό την ενότητα ανάμεσα στον εβραϊκό και του αραβικό κόσμο.

Η ταινία σου είναι, επίσης, βαθιά ανθρώπινη και με χιούμορ. Εμπνέεσαι από την ανθρωπιστική σχολή- και όχι μόνο στο κινηματογραφικό πεδίο;

Ασφαλώς! Είμαι πολιτικό υποκείμενο, αλλά και ντοκιμαντερίστας. Οι άνθρωποι, οι χαρακτήρες, τα κοινωνικά προβλήματα με απασχολούν. Οι ταινίες μου είναι ειλικρινείς, αλλά όχι συναισθηματικές- αυτό είναι ένα όριο που προσπαθώ να μην ξεπερνώ. Δε θέλω, όμως, να είναι και υπερβολικά σοβαρές, θέλω να υπάρχει χιούμορ σ’ αυτές. Το χιούμορ στους Δεσμούς αίματος συνδέεται με τη συνύπαρξη των δύο αδερφών. Αλλά είναι και στη φύση μου, είμαι άνθρωπος με χιούμορ. Όταν φιλμάρω, θέλω τα πράγματα να είναι αστεία.

Πώς καταπιάστηκες με τη σκηνοθεσία, αλήθεια;

Ως παιδί, πάντα αφηγούμουν και έγραφα ιστορίες στο σχολείο και υποδυόμουν χαρακτήρες. Όταν ήρθε η εποχή των καμερών VHS στις αρχές της δεκαετίας του ’90, ανακάλυψα αυτήν την τεχνολογία κι άρχισα να πειραματίζομαι με τις συγκεκριμένες κάμερες. Έπειτα, πολύ νέος, άρχισα να σκηνοθετώ ταινίες μικρού μήκους, έτσι η δημιουργία ταινιών πάντοτε υπήρξε ένα μεγάλο κομμάτι της ζωής μου. Ποτέ δεν την αντιμετώπισα ως δουλειά, είναι για μένα ό,τι τα πρόβατα για τους πρωταγωνιστές της ταινίας μου. Η δημιουργία ταινιών είναι τα πρόβατά μου!

Υπάρχουν σκηνοθέτες που εκτιμάς, ή στους οποίους ανατρέχεις, όταν αναπτύσσεις μια ιδέα και στη συνέχεια γυρίζεις μια ταινία;

Υπάρχει μια ταινία του Ντέιβιντ Λιντς, το Straight story. Παρόμοια ιδέα με τους Δεσμούς αίματος, αλλά πολύ διαφορετική ταινία. Θεωρώ τον εαυτό μου Σκανδιναβό σκηνοθέτη. Εμπνέομαι από τον Άκι Καουρισμάκι και τον Νορβηγό Μπεντ Χάμερ, που έκανε το Kitchen stories. Όταν έγραφα το σενάριο, παρακολούθησα, επίσης, όλες τις ταινίες του Ρουμανικού Νέου Κύματος. Νομίζω ότι εμπνεύστηκα από αυτές.

Χάρηκες που οι Δεσμοί αίματος απέσπασαν τον Χρυσό Αλέξανδρο στη Θεσσαλονίκη, έτσι δεν είναι;

Αισθάνομαι λίγο άσχημα που δεν μπορούσα να βρίσκομαι εκεί. Αλλά χάρηκα. Δεν το περίμενα κιόλας. Ήταν η πρώτη μεγάλη βράβευση μετά τις Κάννες.

Θα γυρίσεις και την επόμενη ταινία σου στην αγροτική Ισλανδία;

Η επόμενη ταινία μου θα είναι μια λεσβιακή ιστορία που θα εκτυλίσσεται στην αγροτική Ισλανδία. Δουλεύω πάνω στο σενάριο.

Η ταινία Δεσμοί αίματος του Grímur Hákonarson προβάλλεται από τις 14 Ιανουαρίου στους κινηματογράφους σε διανομή τη; AMA Films.