Ντζαϊλί Αμαντού Αμάλ: «Μέσω της γραφής προσδιορίζω τις διακρίσεις σε βάρος των γυναικών»

 

Μέσα από τις ιστορίες τριών γυναικών, το μυθιστόρημα της Καμερουνέζας συγγραφέως και ακτιβίστριας Ντζαϊλί Αμαντού Αμάλ, Οι ανυπάκουες, αναδεικνύει με τρόπο δεξιοτεχνικό και επώδυνο όλες τις διαστάσεις της πατριαρχικής βίας.

Μια συνομιλία με την συγγραφέα, με αφορμή την κυκλοφορία στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Θίνες του βραβευμένου με Γκονκούρ και πολυσυζητημένου βιβλίου της.

Γεννημένη στο βόρειο τμήμα του Καμερούν, ανήκετε στην φυλή των Πελ, είστε μουσουλμάνα και εξαιρετική αφηγήτρια, με διαύγεια μυαλού και βαθύ όραμα. Από πού πηγάζει η σύνδεσή σας με την γραφή;

Είχα μια γεύση από βιβλία στα οκτώ μου, με ένα παιδικό μυθιστόρημα που μιλάει για ένα μαγεμένο δάσος, ξωτικά, νεράιδες, τον τίτλο του οποίου δυστυχώς δε θυμάμαι πια.

Ήταν ένας μαγεμένος -μαγικός, θα έλεγα-, κόσμος από τον οποίο δεν ήθελα ποτέ να φύγω.

Το πάθος μου για το διάβασμα γεννήθηκε από αυτό το βιβλίο. Στον απόηχο αυτού του πάθους, πάντα έγραφα και ζωγράφιζα.

Στην πραγματικότητα, διατηρούσα ήδη ημερολόγιο, αλλά η λογοτεχνική έκφραση μ’ έκανε να αποκτήσω επίγνωση των κοινωνικών πραγματικοτήτων της δικής μου κοινωνίας.

Μέσω της γραφής προσδιορίζω τα κακά που προσβάλλουν την ευαισθησία μου, και συγκεκριμένα τις διακρίσεις που γίνονται σε βάρος των γυναικών.

Μέσα από τις ιστορίες τριών γυναικών, το μυθιστόρημά σας, Οι ανυπάκουες, αναδεικνύει, λοιπόν, με τρόπο δεξιοτεχνικό και συχνά επώδυνο όλες τις διαστάσεις του θεσμού της πολυγαμίας και της πατριαρχικής βίας, γενικότερα.

Γιατί πιστεύετε ότι υπάρχει ακόμη ένας τόσο αναχρονιστικός θεσμός στο Καμερούν και αλλού, πόσα βήματα έχουν γίνει για την κατάργησή του, τόσο σε θεσμικό όσο και σε κινηματικό επίπεδο, και πόσα απομένουν;

Πρώτα απ’ όλα, το μυθιστόρημα Οι ανυπάκουες τονίζει την βία κατά των γυναικών στις κοινωνίες μας, στο Καμερούν και σε ολόκληρο το Σαχέλ, κατ’ επέκταση στην Αφρική και πολύ πέρα ​​από αυτήν. Καθολικό ζήτημα.

Αυτή η βία προκαλείται ιδίως από τις βλαβερές πτυχές των παραδόσεων και των αμαλγαμάτων αυτών των παραδόσεων και των κακών ερμηνειών της θρησκείας.

Στο Καμερούν, όπως και σε όλες σχεδόν τις χώρες της Αφρικής, η πολυγαμία είναι νόμιμη και παραμένει βαθιά αγκυρωμένη σε μια κοινωνία βυθισμένη σε κοινωνικο-πολιτιστικούς περιορισμούς.

Είμαι φυσικά κατά αυτού του συζυγικού καθεστώτος.

Το πρόβλημα, όμως, αν γίνει αποδεκτό πως οι άνθρωποι είναι ελεύθεροι να κάνουν την επιλογή τους, έγκειται πάνω από όλα στο ότι οι άνδρες είναι αυτοί που επιβάλλουν αυτό το καθεστώς στις γυναίκες τους.

Παίρνουν, δηλαδή, νέες συζύγους χωρίς τη συγκατάθεση των πρώτων.

Η πολυγαμία, λοιπόν, δεν αντανακλά, σε αυτές τις συνθήκες, την βούληση των ενδιαφερομένων και την ελεύθερη επιλογή του συζυγικού καθεστώτος που θα ήθελε να ζήσει η γυναίκα.

Από αυτή την άποψη, η πολυγαμία συνιστά ηθική βία κατά των γυναικών, αλλοτρίωση του ατόμου τους.

Σε ποιον βαθμό συνδέεται η πατριαρχική βία με μια ορισμένη ερμηνεία μιας θρησκείας;

Στην περίπτωση της πολυγαμίας, το Ισλάμ ρυθμίζει αυστηρά αυτή την πρακτική. Οι κανόνες είναι, εξάλλου, τόσο αυστηροί και δύσκολο να γίνουν σεβαστοί από τον άνθρωπο που θα μπορούσε κάποιος να πει ότι το Ισλάμ δεν ενθαρρύνει την πολυγαμία.

Οι άντρες σπεύδουν να διατηρήσουν μόνο αυτό που τους ταιριάζει: «Ένας άντρας έχει δικαίωμα σε έως τέσσερις συζύγους».

Το ίδιο ισχύει και για την σωματική βία: πουθενά δεν αναφέρεται στο Ισλάμ πως ο άντρας έχει δικαίωμα να χτυπήσει την γυναίκα του.

Διαφορετικές αλλά και τόσο όμοιες, η Ραμλά, η Ιντού και η Σαφιρά έρχονται αντιμέτωπες με τον καταναγκαστικό γάμο, τον συζυγικό βιασμό και τον προαναφερθέντα θεσμό της πολυγαμίας.

Γιατί δε συνειδητοποιούν ότι η δύναμή τους πιο πολύ συνίσταται στην μεταξύ τους αλληλεγγύη παρά στην προσπάθεια να επιβληθούν και να ενισχύσουν την θέση τους μέσω δολοπλοκιών;

Δε γνώριζαν τίποτα άλλο.

Η καταπιεστική ανατροφή που έχουν λάβει έχει ριζώσει στο μυαλό τους, διαμορφώνοντας τη ζωή τους σε τέτοιον βαθμό ώστε να πιστεύουν πως είναι φυσιολογικό να είναι έτσι.

Τα θύματα συχνά πιστεύουν ότι το πρόβλημά τους δεν είναι ο βασανιστής τους, αλλά ο εαυτός τους. Αντί, επομένως, να αντιμετωπίσουν τον βασανιστή τους, πολεμούν η μία εναντίον της άλλης για να κερδίσουν την εύνοιά του.

Χωρίς να το γνωρίζουν, διαιωνίζουν την καταπίεση όντας φορείς της.

«Ένας πετυχημένος γάμος μετριέται από το πόσα χρυσά κοσμήματα μοστράρεις επιδεικτικά. Και μια ευτυχισμένη γυναίκα κρίνεται από τα ταξίδια της στη Μέκκα και στο Ντουμπάι και από την όμορφη διακόσμηση του σπιτιού της», σκέφτεται η Ραμλά.

Πώς ορίζετε έναν «επιτυχημένο» γάμο αφού φαίνεται να ζείτε μέσα σε έναν τέτοιο;

Έζησα αυτόν τον γάμο που μου επιβλήθηκε, τον άφησα. Αρνήθηκα να δεχτώ την ενδοοικογενειακή βία και είναι ένας κόσμος που είναι πλέον πολύ μακριά από την ιδιωτική μου ζωή και το νόημα που της έδωσα. Μια μακρινή και περασμένη ανάμνηση.

Σε αυτό το απόσπασμα παραθέτω την πεμπτουσία της ψυχολογίας των γυναικών στην κοινωνία μου γενικά, καθώς έχουν ρυθμιστεί να βλέπουν τα πράγματα.

Αυτή είναι η φιλοδοξία τους όσον αφορά σε αυτό που έχουν ως σημείο αναφοράς κοινωνικής επιτυχίας και ευτυχίας.

«Την ευτυχία μας την καλλιεργούμε εμείς οι ίδιες εκεί που βρίσκουμε», αναλογίζεται μελαγχολικά η Αμραού, η μητέρα της Ραμλά και της Ιντού. Μπορούμε να είμαστε ευτυχισμένοι σε έναν δυστυχισμένο και καταπιεστικό κόσμο;

Έχει δειλά δειλά αποκτήσει επίγνωση της κατάστασής της ως γυναίκας, αλλά όχι επαρκώς για να λάβει όλα τα μέτρα για να την αλλάξει.

Μη βλέποντας κάποια εναλλακτική -δεν είναι εξοπλισμένη γι’ αυτό- έχει σφυρηλατήσει την παραίτηση, μια αποδοχή της ίδιας της πραγματικότητας που καθιερώθηκε ως κοινωνική κανονικότητα.

Και είναι στην αποδοχή αυτής της κανονικότητας που φαίνεται να βρίσκει την εσωτερική της ισορροπία, ακόμα και την ευτυχία της.

Γράφετε συχνά στα γαλλικά. Ποια είναι η σχέση σας με την γαλλική κουλτούρα και πώς αξιολογείτε τη θέση σας και την επιρροή σας στην κουλτούρα του Καμερούν και της Αφρικής γενικότερα;

Εκτός από την γλώσσα των Πελ, είναι και τα γαλλικά μητρική μου γλώσσα. Το εξασκώ από την παιδική μου ηλικία. Διάβασα τα γαλλικά κλασικά, βυθίστηκα στην γαλλική κουλτούρα μέσα από την ιστορία της χώρας μου, του Καμερούν.

Μέσα από τα μυθιστορήματά μου και την ένωση “Femmes du Sahel” (https://femmesdusahel.org/) που ίδρυσα, προσπαθώ όσο το δυνατόν περισσότερο να επηρεάσω την κοινωνία και να πιέσω για αλλαγή.

Ευαισθητοποιώ νεαρά κορίτσια και αγόρια σχετικά με τα θέματα των έργων μου. Κάποια από αυτά, συμπεριλαμβανομένων των Ανυπάκουων, περιλαμβάνονται στο σχολικό πρόγραμμα των λυκείων.

Και δημιούργησα αρκετές βιβλιοθήκες που είναι πλέον στην υπηρεσία των νέων και είχαν σκοπό να αναπτύξουν την κουλτούρα της ανάγνωσης. Παραμένω σχετικά αισιόδοξη για το μέλλον.

Το μυθιστόρημά σας μόλις κυκλοφόρησε στην Ελλάδα. Σε ποιον βαθμό είναι σημαντικό για εσάς το γεγονός πως τα βιβλία σας είναι διαθέσιμα σε τόσο διαφορετικά γλωσσικά, κοινωνικά και πολιτιστικά περιβάλλοντα;

Το είδαμε στη Γαλλία με το Γκονκούρ των μαθητών λυκείου και, στη συνέχεια, τις επιλογές των Γκονκούρ διαφόρων χωρών που κέρδισε το έργο.

Όλα αυτά αναδεικνύουν τα θέματα της βίας κατά των γυναικών που καλύπτονται στο βιβλίο. Οι Ανυπάκουες απέδειξαν την καθολικότητα του ζητήματος.

Αναγνώστες από διάφορα περιβάλλοντα σε όλο τον κόσμο αναγνωρίζουν τον εαυτό τους στο έργο και γενικότερα στα κείμενά μου.

Η μετάφραση ενός βιβλίου αναμφίβολα διευρύνει τον αντίκτυπό του στον κόσμο και του προσφέρει μια νέα ευκαιρία να μιλήσει σε άλλες κοινωνίες που δεν είχαν ακόμη καταφέρει να το εκμεταλλευτούν.

Επιτρέπει, επίσης, στον συγγραφέα να επικοινωνήσει με άλλους πολιτισμούς.

Τελικά, πόσο ουσιαστικό είναι να γινόμαστε, μέρα με την ημέρα, πιο ανυπάκουοι/ανυπάκουες και ανυπόμονοι/ανυπόμονες, προσωπικά και συλλογικά;

Εκπαίδευση, διδασκαλία, που οδηγεί στην ευαισθητοποίηση και, με λίγη τύχη, στην δράση.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο εκτός από τα βιβλία μου, δημιούργησα την ένωση “Femmes du Sahel”, οι δραστηριότητες της οποίας αφορούν στην πρόσβαση στην εκπαίδευση και ιδιαίτερα την πρόσβαση των νεαρών κοριτσιών.

Σπονσοράρουμε μαθητές από μη προνομιούχες τάξεις καλύπτοντας το σύνολο της εκπαίδευσής τους.

Υποστηρίζουμε τις ευάλωτες γυναίκες χρηματοδοτώντας δραστηριότητες που παράγουν εισόδημα για την αυτονόμησή τους.

Ευχαριστώ θερμά το μάνατζμεντ της Ντζαϊλί Αμαντού Αμάλ, που με ταχύτητα και αποτελεσματικότητα συνέβαλε στην υλοποίηση της συνέντευξης και για την παραχώρηση της φωτογραφίας της συγγραφέως η οποία συνοδεύει το κείμενο.

Το μυθιστόρημα της Ντζαϊλί Αμαντού Αμάλ Οι ανυπάκουες κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Θίνες σε μετάφραση του Άγγελου Μουταφίδη.