Συνομιλώντας με την σκηνοθέτρια και την πρωταγωνίστρια του ντοκιμαντέρ «Μεταστροφή»

 

Eman Abdelhadi (αριστερά), Σάντρα Ιτάινεν (δεξιά) (Φωτογραφία: Γιάννης Κοντός)

Αιχμηρό όσο και τρυφερό, το ντοκιμαντέρ της Φινλανδής Σάντρα Ιτάινεν, Μεταστροφή, καταγράφει το σταδιακό «coming out» της Eman, μιας Παλαιστινιο-Αιγύπτιας δεύτερης γενιάς που ζει στο Μπρούκλιν, στην Μουσουλμάνα μητέρα της.

Το φιλμ πραγματοποίησε την παγκόσμια πρεμιέρα του στο 25^ο ΦΝΘ, στο πλαίσιο του οποίου συναντηθήκαμε με την σκηνοθέτρια και την πρωταγωνίστρια.

Tο αιχμηρό όσο και τρυφερό μεγάλου μήκους ντεμπούτο σου στο πεδίο του ντοκιμαντέρ τιτλοφορείται  Μεταστροφή (Coming Around). Γιατί, αλήθεια, Μεταστροφή και όχι Αποκάλυψη (Coming Out);

(Σάντρα Ιτάινεν) Η Eman Abdelhadi, η πρωταγωνίστρια του φιλμ, ανέκαθεν έκανε λόγο για «μεταστροφή» σε σχέση είτε με καταστάσεις είτε με την μητέρα της.

Οπότε ο όρος αφορά στην ενεργητική μεταστροφή κάποιου, στη μακρόχρονη -σε μερικές περιπτώσεις- διαδικασία τού να πειστεί, να βρεθεί κοινό έδαφος με αυτόν.

Μπορείς, λοιπόν, να βρεις τρόπους να αγαπάς και να σέβεσαι κάποιον άνθρωπο, χωρίς κατ’ ανάγκη να συμφωνείς στα πάντα με αυτόν.

Αλλά και μεταστροφή αναφορικά με την καθαρά σωματική επαφή μαζί του, όπως στην περίπτωση της Eman, η οποία παίρνει το αεροπλάνο προκειμένου να συναντήσει την μητέρα της.

Θέλεις να συμπληρώσεις κάτι, Eman;

(Eman Abdelhadi) Υπάρχει το συνηθισμένο αφήγημα περί της ξαφνικής αποκάλυψης (coming out) των κουίρ ανθρώπων κάποια μέρα. Και δύο εκδοχές ως προς την αντίδραση που θα αντιμετωπίσεις από τον άνθρωπο στον οποίο αποκαλύπτεσαι.

Η μία είναι να σου πει: «Θεέ μου, σ’ ευχαριστώ που μου το είπες, σ’ αγαπώ άνευ όρων». Η άλλη, «Δε σε αποδέχομαι», κι εσύ να απαντήσεις, «Εγώ τελείωσα, φεύγω». Υπάρχει, άρα, η πίεση να ταιριάξεις σε ένα από αυτά τα «κουτάκια».

Η ιστορία που αφηγούμαστε στο ντοκιμαντέρ δεν είναι τόσο απλή, ιδίως σε σχέση με έγχρωμους κουίρ ανθρώπους ή προερχόμενους από περιθωριοποιημένες κοινότητες.

Ο κόσμος δε θα αντικαταστήσει τις οικογένειές μας, τις μαμάδες μας ή τα αδέρφια μας. Δε θα μας προσφέρει κάποια εναλλακτική.

Άρα είναι ουσιώδες να εγκαθιδρύσεις μια βαθιά σχέση με τους οικείους σου.

(Ε.Α.) Ακριβώς. «Ταξιδεύουν» κι εκείνοι μαζί σου, κι υπάρχει χώρος για ενσυναίσθηση στη διάρκεια αυτού του «ταξιδιού». Αυτό επιχειρούμε να καταδείξουμε με το συγκεκριμένο φιλμ.

Σε ποιο στάδιο της γνωριμίας σας -που υποθέτω ότι προηγήθηκε των γυρισμάτων- αποφασίσατε πως ήταν η κατάλληλη στιγμή να ξεκινήσετε το φιλμικό σας «ταξίδι»;

(Ε.Α.) Ξεκίνησε όταν η Σάντρα μου πήρε συνέντευξη για ένα πρότζεκτ της σχολής, καθώς εμπλεκόμουν σε μια ακτιβιστική διαδικασία στη Νέα Υόρκη..

(Σ.Ι.) Ήξερα ότι η Eman είναι κουίρ, αλλά δεν είχε αποκαλυφθεί ακόμα τότε.

Αυτό συνέβη μετά τον πολύνεκρη επίθεση σε γκέι κλαμπ στο Ορλάντο τον Ιούνιο του 2016 όπου δράστης ήταν ένας Μουσουλμάνος, οπότε και της απευθύνθηκα. Δεν το είχε συζητήσει με την μητέρα της, ωστόσο.

Στην αρχή είχαμε εστιάσει στην ακτιβιστική της δραστηριότητα, αλλά μετά καταπιαστήκαμε με το πώς έβγαλε άκρη με τη δημόσια αποκάλυψη του σεξουαλικού προσανατολισμού της.

Ποια ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετώπισες ξεκινώντας τα γυρίσματα;

(Σ.Ι.) Η μεγαλύτερη πρόκληση αρχικά ήταν η κινηματογράφηση της μητέρας της Eman, της Fatin, οπότε ήμουν κάπως νευρική απευθυνόμενη στην Eman σχετικά με αυτό το ζήτημα.

Δεν ήθελα να αναπαράγω το αφήγημα της «ανώνυμης» συντηρητικής, δυσανεκτικής Μουσουλμάνας. Ήθελα να δείξω ότι έχουν στενή, περίπλοκη σχέση, πως η μητέρα της είναι ένας τρυφερός άνθρωπος, κι όχι να την διασύρω.

Υπήρξαν για σένα, Eman, δύσκολες στιγμές κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων;

(E.A.) Φοβόμουν μήπως διασυρθεί η μητέρα μου, με την υιοθέτηση της οριενταλιστικής προσέγγισης περί της ομοφοβικότητας των Μουσουλμάνων.

Ή -αντιστρόφως- με την παρουσίασή της ως εξαίρεσης στον κανόνα.

(Ε.Α.) Ακριβώς! Έμαθα, όμως, να εμπιστεύομαι την Σάντρα πραγματικά γρήγορα. Από τις κουβέντες μας διαπίστωσα ότι η καρδιά της βρισκόταν εκεί που έπρεπε.

Σε κάθε περίπτωση, κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων αποκαλύφθηκα στην μητέρα μου.

Ανέκαθεν η στρατηγική μου ήταν να την προσκαλέσω στον κόσμο μου. Την σύστησα, λοιπόν, στους φίλους και τις φίλες μου που στο σύνολό τους είναι γκέι.

Υπήρξε έτσι η στιγμή της συνειδητοποίηση από την πλευρά της μητέρας μου- και μετά γρήγορα άλλαξε το θέμα συζήτησης. Αντιμετώπιζα με δέος την έναρξη αυτής της συνομιλίας.

Μετά;

(Ε.Α.) Όπως με τα περισσότερα πράγματα που φοβόμαστε, ο φόβος είναι τελικά χειρότερος από την πραγματική εμπειρία- της κουβέντας, εν προκειμένω.

Όταν, επομένως, τον ξεπέρασα, αυτό εδραίωσε την ομοφυλοφιλία μου και σε προσωπικό επίπεδο και αναφορικά με τη σχέση μου με την μητέρα μου.

Στην κοινότητα όπου μεγάλωσα μπορείς, άλλωστε, να είσαι κουίρ χωρίς να το διατυμπανίζεις. Οι άνθρωποι από τη γενέτειρά μου με ακολουθούν στο Instagram, Είμαι πολύ γκέι! Άρα όλοι το ξέρουν (Γέλιο)

Η μητέρα μου κι εγώ έχουμε περισσότερα κοινά από ό,τι διαφορές, και σίγουρα μοιραζόμαστε τη δέσμευση να είμαστε αυτό που είμαστε και να αντιμετωπίζουμε τις συνέπειες της στάσης μας. Να δρούμε βάσει αρχών.

Ανέκαθεν με εντυπωσίαζε το πώς οι άνθρωποι αποφασίζουν να εμπλακούν -ως «βιογραφούμενοι»- σε ντοκιμαντέρ που υιοθετούν μια τόσο προσωπική προσέγγιση.

(Ε.Α.) Στην αρχή όλα είναι αφηρημένα. Κανένας δεν ξέρει ποια ιστορία θα προκύψει. Στην τελική, όμως, πιστεύω στην τέχνη, στη δύναμη της αφήγησης ιστοριών ως ενός τρόπου να μάθουμε κάτι για τον εαυτό μας.

Υπάρχει μια ευθραυστότητα στο να παρακολουθείς ένα τέτοιο ντοκιμαντέρ- ακόμα και στο να βλέπω το σώμα μου σε διαφορετικές φάσεις. Έτσι, όμως, μαθαίνω κάτι για την εαυτή μου που δε θα μάθαινα αλλιώς.

(Σ.Ι.) Η άλλη σημαντική πτυχή ήταν η προετοιμασία για την on screen  συνομιλία της Eman με την μητέρα της που λαμβάνει χώρα προς το τέλος του φιλμ και δεν ήταν εγγυημένο ότι θα συνέβαινε. Υπήρξε ένα σημείο καμπής.

Ένιωθα νευρικότητα γι’ αυτή τη διαδικασία, αλλά η Fatin συμφώνησε, γιατί ήταν σημαντικό και για την ίδια να πει τη γνώμη της. Πρόκειται για μια μορφωμένη, ευφυή γυναίκα.

Αισθάνεσαι πως ωρίμασες ως κουίρ άτομο, ως ακτιβίστρια, ως κόρη κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων;

(E.A.) Έτσι νομίζω. Μεγάλωσα βάσει της αρχής τού να επικοινωνώ ευθέως.

Αυτό το ντοκιμαντέρ με πήγε, πάντως, σε ένα εντελώς διαφορετικό επίπεδο και με ανάγκασε να ανταποκριθώ στις απαιτήσεις της ενσυναίσθησης και της προστατευτικότητας απέναντι στην μητέρα μου.

Χωρίς την κάμερα και την αφήγηση της ιστορίας μπορεί να είσαι πολύ πιο εγωκεντρικός άνθρωπος. Σ’ αυτό το πλαίσιο, όμως, αναρωτιόμουν: «Αντιπροσωπεύει και την μητέρα μου το φιλμ;» Με ενδιέφερε να μπω στη θέση της.

Από την πλευρά σου, Σάντρα, έγινες πιο ώριμη ως σκηνοθέτρια μέσα από αυτή τη διαδικασία;

(Σ.Ι.) Ναι, ήταν μια διαδικασία μάθησης. Ξεκνήσαμε πριν από επτά χρόνια. Πολλά πράγματα -σε επίπεδο φόρμας- θα τα είχα κάνει διαφορετικά. Όλα εξαρτώνταν από τους χρόνους της Eman στην πορεία του coming out της.

Με τρομοκρατούσε η ιδέα πως η μητέρα της Eman θα μισούσε την ταινία, αλλά αυτό δε συνέβη. Είχα υποτιμήσει το γεγονός ότι κατανοούσε το ζήτημα. Με εξέπληξε η προθυμία της να υποστηρίξει το εγχείρημα, αλλά και να έρθει εδώ, στη Θεσσαλονίκη.

«Πότε θα πραγματοποιηθεί η βορειοαμερικανική πρεμιέρα του ντοκιμαντέρ;» με ρωτά τώρα.

Δέχεσαι κριτική για τον σεξουαλικό σου προσανατολισμό και τις απόψεις σου εντός των μουσουλμανικών κοινοτήτων στις Η.Π.Α.;

(E.A.) Υπάρχει τεράστιο εύρος απόψεων.

Τα τελευταία χρόνια έχει υπάρξει μια μετατόπιση της γνώμης των Αμερικανών Μουσουλμάνων σχετικά με την ομοφυλοφιλία. Η πλειονότητά τους ισχυρίζεται πως η ομοφυλοφιλία πρέπει να είναι αποδεκτή.

Το ποσοστό αυτό παραμένει, πάντως, σημαντικά κατώτερο συγκριτικά με εκείνο της κοινής γνώμης συνολικά.

Κάποιες φορές μου ασκούν κριτική σε θρησκευτική βάση. Ως ακτιβίστρια, και πριν κάνω το coming out μου, είχα δεχτεί απειλές -όχι από μέλη της μουσουλμανικής κοινότητας- ότι θα με σκοτώσουν

Οι Αμερικανοί Μουσουλμάνοι βρίσκονται σε περίεργη θέση. Από τη μία, δε θέλουν να φαίνονται ομοφοβικοί- κι αυτή είναι μια στάση που συνήθως αποδίδεται στους Μουσουλμάνους.

Από την άλλη, χρειάζονται τους κουίρ Μουσουλμάνους. Μετά από τη φονική επίθεση στο Ορλάντο ήμασταν εμείς που υποστηρίξαμε πως υπάρχουν «αποχρώσεις» στην κοινότητα. Μας χρειάζονται, αλλά διστάζουν να αποδεχτούν την ομοφυλοφιλία.

Σήμερα είναι Τέτάρτη 8 Μαρτίου, η διεθνής μέρα της γυναίκας. Τι απομένει να διεκδικηθεί και να κερδηθεί στο επίπεδο των δικαιωμάτων των γυναικών και των κουίρ ατόμων στις μέρες μας στις Η.Π.Α.;

(E.A.) Οι περιορισμοί της έμφυλης απελευθέρωσης συνδέονται με τους περιορισμούς τού να ζεις στον καπιταλισμό.

Υπό αυτές τις συνθήκες, διασκορπισμένες οικογένειες αναλαμβάνουν τον ρόλο της κοινωνικής αναπαραγωγής. Κι αυτός ο ρόλος έχει παραδοσιακά έμφυλο χαρακτήρα.

Η μάχη, λοιπόν, είναι μια μάχη ενάντια στον καπιταλισμό. Μ’ αυτή συμβαδίζει η μάχη για την έμφυλη απελευθέρωση.

Ζούμε σε εξαιρετικά πολωμένους καιρούς -ιδεολογικά και πολιτικά- στις Η.Π.Α., συνεπώς είναι αυξανόμενα σημαντικό να βρούμε κοινό έδαφος για να συνυπάρξουμε με τους άλλους, ακόμα κι αν διαφωνούμε μ’ αυτούς.

Η συνέντευξη με τις Σάντρα Ιτάινεν και Eman Abdelhadi πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του 25^ου Διεθνούς Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.

Ευχαριστώ θερμά τον Γιώργο Παπαδημητρίου από το Γραφείο Τύπου του Φεστιβάλ για τη συμβολή του στον προγραμματισμό της.

Το ντοκιμαντέρ της Σάντρα Ιτάινεν Μεταστροφή πραγματοποίησε την παγκόσμια πρεμιέρα του στο πλαίσιο του Διεθνούς Διαγωνιστικού Newcomers του 25^ου ΔΦΝΘ.

Είναι διαθέσιμο στη διαδικτυακή πλατφόρμα του Φεστιβάλ μέχρι την ολοκλήρωσή του.