Pat Barker: «Το να γράφω για την Ιστορία πηγάζει από ένα βαθύ ενδιαφέρον για το σύγχρονο κόσμο»

Κουβεντιάζοντας με την βραβευμένη Βρετανίδα συγγραφέα Pat Barker με αφορμή την πρόσφατη κυκλοφορία στα ελληνικά του μυθιστορήματός της Η σιωπή των κοριτσιών, μιας ριζοσπαστικής διασκευής της Ιλιάδας με γυναικεία ματιά.

Το βαθύ ενδιαφέρον σας για τη μικρο- και τη μακρο-Ιστορία έχει καταγραφεί ικανοποιητικά και εκδηλώνεται ειδικά στη θαυμάσια τριλογία σας με τίτλο Regeneration. Από πού πηγάζει;

Για μένα, το να γράφω για την Ιστορία αναπόφευκτα πηγάζει από ένα βαθύ ενδιαφέρον για το σύγχρονο κόσμο. Τα ερωτήματα που θέτουμε για το παρελθόν προέρχονται από την κατανόηση του κόσμου όπου εμείς ζούμε, κι έτσι αλλάζουν από γενιά σε γενιά.

Με ενδιαφέρει ο τρόπος που οι αναμνήσεις των ανθρώπων για γεγονότα τα οποία έχουν βιώσει σε νεαρή ηλικία αλλάζουν όχι μόνο μία φορά, αλλά πολλές, σε κατοπινές δεκαετίες.

Υπάρχει μια αίσθηση, σύμφωνα με την οποία η κοινωνία καθορίζει τι επιτρέπεται να θυμάται το άτομο.

Στο μυθιστόρημα Another World υπάρχει ένας χαρακτήρας που ονομάζεται Τζόρντι, ο οποίος είχε πολεμήσει στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Είναι 103 όταν ξεκινά το βιβλίο και στη διάρκεια της εξαιρετικά μακράς ζωής του οι αναμνήσεις του από τον καιρό στα χαρακώματα έχουν αλλάξει, ώστε να προσαρμοστούν στις μεταβαλλόμενες αντιλήψεις για εκείνο τον πόλεμο.

H σιωπή των κοριτσιών, η τολμηρή, συγκινητική και θυελλώδης διασκευή σας της Ιλιάδας, εμπλουτίζει την παράδοση των ιστορικών μυθιστορημάτων.

Μπορείτε να αναλύσετε τη διαδικασία ξαναδουλέματος και «επικαιροποίησης» του εν λόγω επικού κειμένου;

Βίωσα τη συγγραφή της Σιωπής των κοριτσιών ως μια απελευθερωτική εμπειρία, γιατί ήταν κάτι διαφορετικό από το να γράφω για την Ιστορία!

Γνώριζα καλά ότι υπάρχουν λίγα στοιχεία πως ο Τρωικός Πόλεμος αποτέλεσε ιστορικό γεγονός και κανένα στοιχείο ότι χαρακτήρες όπως ο Αγαμέμνονας κι ο Αχιλλέας υπήρξαν ποτέ.

Αυτό σήμαινε πως ήταν όχι μόνο δυνατό, αλλά και ουσιώδες, να εισαγάγω σκόπιμους αναχρονισμούς.

Για παράδειγμα, τα τραγούδια που οι στρατιώτες τραγουδούν για την Ελένη είναι αγγλικά τραγούδια ράγκμπι. Η Ιστορία είναι τότε, είναι το παρελθόν, ενώ ο μύθος είναι τώρα, είναι το παρόν.

Πιστεύω ότι αν ένας αρχαίος μύθος αποτελέσει αντικείμενο εκ νέου αφήγησης με δυνατό τρόπο, η σύνδεσή του με το σύγχρονο κόσμο καθίσταται προφανής στον αναγνώστη, χωρίς να χρειάζεται ο συγγραφέας να εισβάλει και να την επισημάνει.

Ως επί το πλείστον, επιλέγετε να γράφετε σε πρώτο πρόσωπο, από τη σκοπιά της ελάχιστα γνωστής Βρισηίδας.

Είναι το μυθιστόρημά σας ένας πικρός, αλλά και εμψυχωτικός φόρος τιμής στους ξεχασμένους και περιθωριοποιημένους από την «επίσημη» Ιστορία των νικητών;

Ναι, θα το έλεγα αυτό.

Στην Ιστορία, η οπτική γωνία των ηττημένων τείνει να χάνεται. Σε ακραίες περιπτώσεις, ακόμα κι η γλώσσα τους μπορεί να χαθεί.

Αυτό που είναι στ’ αλήθεια αξιοσημείωτο στην κουλτούρα της αρχαίας Ελλάδας είναι ότι είχε αφιερωθεί τόσο δράμα στην εκ νέου αφήγηση του μύθου του Τρωικού Πολέμου από την οπτική της ηττημένης πόλης και των κατοίκων της.

Μεγάλο μέρος του μεγαλείου της αρχαιοελληνικής λογοτεχνίας προέρχεται από αυτή την ενσυναίσθηση σε σχέση με το κουράγιο και τα βάσανα των ηττημένων.

Η Σιωπή των κοριτσιών είναι μια ισχυρή αντιπολεμική δήλωση. Ταυτόχρονα είναι ξεκάθαρο -τότε και τώρα- πως οι επεκτατικοί πόλεμοι κηρύσσονται από την πατριαρχία σε βάρος των καταπιεσμένων.

Είναι ανώφελο να αναμένουμε την υπέρβαση της πολεμοκάπηλης νοοτροπίας;

Δυστυχώς, πολλά από τα χειρότερα περιστατικά που περιγράφονται στην Ιλιάδα έχουν τα αντίστοιχά τους στο σύγχρονο κόσμο.

Ακόμα και ο βιασμός και το σκλάβωμα των αιχμαλωτισμένων γυναικών της Τροίας παραλληλίζεται με την αντιμετώπιση των γυναικών Γιαζίντι από τους μαχητές του Ισλαμικού Κράτους.

Δεν είναι, όμως, σωστό να είμαστε υπερβολικά απαισιόδοξοι σχετικά με την κατάσταση, γιατί τα εγκλήματα κατά πολιτών συνιστούν πλέον παραβίαση του διεθνούς δικαίου. Ίσως είναι δύσκολο να εφαρμοστεί, αλλά τουλάχιστον υπάρχει.

Το ανεπιτήδευτο, συχνά ωμό συγγραφικό σας ύφος φτάνει μέχρι το μεδούλι. Δικαιώνει περισσότερο την οπτική γωνία και το θέμα που επιλέξατε, αντί για ένα πιο εκλεπτυσμένο και διακριτικό;

Εν μέρει είναι απλώς το στιλ μου!

Αποφεύγω, στην πραγματικότητα, να περιγράφω τους βιασμούς και παρόλο που υπάρχουν στιγμές ακραίας βίας στο πεδίο της μάχης, αυτές συνοδεύονται από τις αναμνήσεις των γυναικών για τα θύματα της βίας όταν ήταν μικρά παιδιά.

Με αυτό τον τρόπο η έμφαση μετατοπίζεται στην επανεπιβεβαίωση της αξίας της ζωής που έχει χαθεί. Σίγουρα δεν είναι εκλεπτυσμένο, αλλά είναι είναι πολύ πιο διακριτικό από όσο φαίνεται αρχικά.

Η σιωπή δεν αρμόζει στις γυναίκες- και σε κανένα άνθρωπο, θα πρόσθετα. Ζούμε, ωστόσο, ακόμα σε ένα πατριαρχικά δομημένο κόσμο. Πώς θα αξιολογούσατε τους ποικίλους αγώνες των γυναικών για χειραφέτηση σε «Δύση» και «Ανατολή»;

Είμαι αισιόδοξη, αν και όντως νιώθω ότι στη «Δύση» υπάρχει ο κίνδυνος οι άνθρωποι να παρεμποδίζονται από το να εκφράσουν την άποψή τους ελεύθερα εξαιτίας του φόβου να φανούν πολιτικά μη ορθοί.

Ίσως σε σχέση με τη σεξουαλική παρενόχληση οι άντρες αισθάνονται αυτή τη δυσφορία περισσότερο από τις γυναίκες.

Νομίζω πως είναι μεγάλο κρίμα, γιατί χρειαζόμαστε ειλικρινείς συζητήσεις μεταξύ αντρών και γυναικών, περισσότερο από ό,τι τις είχαμε ποτέ ανάγκη στο παρελθόν.

Ως άνθρωπο και συγγραφέα, τι σας εμπνέει και τι σας αποκαρδιώνει στη δυσοίωνη κοινωνικο-πολιτική πραγματικότητα της Βρετανίας; Για ποια θέματα θα γράφατε σήμερα με μεγαλύτερη προθυμία;

Δεν μπαίνω στον πειρασμό να γράψω για τη σύγχρονη βρετανική κοινωνικο-πολιτική σκηνή που πλέον έχει γίνει τόσο χαοτική, ώστε ίσως θα χρειαζόταν άλλη μια γενιά πριν κάνουμε μια αναδρομή και αρχίσουμε να την κατανοούμε.

Η ατμόσφαιρα δυσανεξίας και διαίρεσης είναι τοξική και κάνει πολλές σπουδαίες πολιτιστικές δραστηριότητες να αποπνέουν την αίσθηση τού «εδώ ο κόσμος χάνεται, βαρκούλες αρμενίζουν».

Αλλά πρέπει να θυμόμαστε ότι ιδίως οι νέοι άνθρωποι είναι εξαιρετικά ανθεκτικοί και, ενώ μπορεί να μη μας ευχαριστούν γι’ αυτό το χάλι, θα καταφέρουν να το τακτοποιήσουν. Στο τέλος!

Photo credit (Pat Barker): Justine Stoddard.

Ευχαριστώ θερμά την ατζέντισσα της Pat Barker, Clare Alexander, καθώς και την βοηθό της, Anna Watkins, για την πολύτιμη συνδρομή τους στην πραγματοποίηση της συνέντευξης.

Το μυθιστόρημα της Pat Barker Η σιωπή των κοριτσιών κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Αιώρα.