Mehran Tamadon: «Αυτό που αναζητώ με την ταινία μου είναι να δω σε ποιο βαθμό μια πλουραλιστική κοινωνία είναι δυνατή»

Τι μπορεί να συμβεί αν ένας άθεος Ιρανός σκηνοθέτης που ζει στη Γαλλία και τέσσερις μουλάδες, υπέρμαχοι του καθεστώτος, συναντηθούν σε ένα σπίτι έξω από την Τεχεράνη; Στον Ιρανό (Iranien), ένα κατ’ ουσίαν πολιτικο-φιλοσοφικό κινηματογραφικό δοκίμιο, που απέσπασε το πρώτο βραβείο στο Διεθνές Διαγωνιστικό του φετινού Φεστιβάλ Cinéma du Réel, ο Ιρανός σκηνοθέτης Mehran Tamadon, μόνιμος κάτοικος Γαλλίας από 12 ετών, επιδιώκει να ανοίξει αυτό το διάλογο, διερευνώντας το κατά πόσο μια πλουραλιστική κοινωνία είναι, εν τέλει, δυνατή. Συζητάμε μαζί του, με αφορμή την προβολή του ντοκιμαντέρ του στα πλαίσια του 8^ου Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου της Αθήνας την Παρασκευή 21 Νοεμβρίου (Ταινιοθήκη της Ελλάδος, αίθουσα Α, 18:00).

Έφτασες με τους γονείς σου στη Γαλλία, όπου ζεις, σε ηλικία 12 ετών. Πώς διαμόρφωσε το γεγονός αυτό τις πεποιθήσεις και τις αξίες σου; Έχεις αναμνήσεις από την περίοδο που ζούσες στο Ιράν ως παιδί;

Προέρχομαι από ένα περιβάλλον άθεων. Οι πεποιθήσεις μου και η απόστασή μου από τη θρησκεία δεν προέκυψαν από την εκπαίδευση και τις σπουδές μου στη Γαλλία. Αλλά, χωρίς αμφιβολία, το γεγονός ότι κατά τη διάρκεια της εφηβείας μου ζούσα στη Γαλλία, με γλίτωσε από ένα θυμό, ένα τραύμα που θα καθιστούσε αυτό το διάλογο και αυτή τη σύνδεση με τους υπέρμαχους του καθεστώτος αδύνατο. Είναι σίγουρο πως οι άνθρωποι του περίγυρού μου, που πέρασαν τη νεότητα τους στο Ιράν, έχουν υποφέρει πολύ από τις πιέσεις του καθεστώτος και την καταστολή. Τους είναι  συχνά  δύσκολο να ξεπεράσουν τα δεινά, τα οποία έχουν υποστεί,  έτσι ώστε να μπορέσουν να συζητήσουν.

Ο Ιρανός είναι ένα συναρπαστικό ντοκιμαντέρ στο επίπεδο της σύλληψης. Γιατί αποφάσισες να το «στήσεις» ως συζήτηση που λαμβάνει χώρα σε ένα κλειστό χώρο;

Είναι κάτι παραπάνω από συζητήσεις, πρόκειται για μία σχέση!

Το σπίτι είναι μια μεταφορά για την κοινωνία. Γιατί, στην αληθινή κοινωνία, αυτός ο διάλογος, αυτή η πολυφωνία δεν μπορούν να υπάρξουν. Η ταινία έπρεπε να γίνει σ’ ένα κλειστό χώρο, για να δημιουργήσει ένα προστατευμένο μέρος, όπου ο διάλογος θα μπορούσε να ξετυλιχθεί, οι δεσμοί  να σταθεροποιηθούν, μακριά από τις εντάσεις που υπάρχουν στην κοινωνία. Έπειτα, το σπίτι είναι η περιοχή μου, ένας χώρος που μου ανήκει. Ήθελα να αφήσουν για λίγο τον έλεγχο και να έρθουν σε έναν χώρο που δεν είναι ο δικός τους. Είναι ένας τρόπος γι’ αυτούς να αποδεχθούν το να μην έχουν την εξουσία. Τέλος, το να βρισκόμαστε σε ένα παρθένο χώρο, μας επέτρεπε εξίσου να φανταστούμε ένα χώρο που θα μας πήγαινε αλλού, να μιλήσουμε για την επιθυμία…

Πόσο δύσκολο υπήρξε και πόσο χρόνο χρειάστηκες, για να πείσεις τον οποιονδήποτε να συμμετάσχει στο κινηματογραφικό σου πείραμα;

Μου πήρε τρία χρόνια, για να πείσω αυτά τα τέσσερα πρόσωπα να έρθουν στο σπίτι. Σίγουρα, ένας από τους λόγους που αρνούνταν ήταν ο δικός μου τρόπος να συζητάω. Όταν, το 2009, ξεκίνησα αυτό το εγχείρημα, ήμουν σε μεγάλη ένταση, πολύ θυμωμένος με τα αποτελέσματα των εκλογών του 2009 στο Ιράν και με τον τρόπο, με τον οποίο ο Αχμαντινετζάντ είχε κερδίσει τις εκλογές. Αυτός ο θυμός μας εμπόδιζε από το να έχουμε ήρεμες συζητήσεις.

Επίσης, τόνιζα υπερβολικά τις διαφορετικές απόψεις μου στις συζητήσεις μου, τόσο πολύ που η πρότασή μου για συγκατοίκηση καθίστατο αδύνατη. Με τον καιρό, κατάφερα να προσαρμόσω τον τρόπο που συζητάω, να μιλάω για τις διαφωνίες μου χωρίς να κάνω τους άλλους τους άλλους να πιστεύουν ότι πρόκειται για τις θέσεις αδιαμφισβήτητων αρχών. 

Σε αυτό προστίθενται όλες οι εντάσεις που υπάρχουν στην ιρανική κοινωνία, ο φόβος κάποιων προσώπων να συμμετάσχουν στην ταινία και να διακινδυνέψουν να προκύψουν αντίποινα από την ιρανική υπηρεσία πληροφοριών, ή ακόμα και να αντιμετωπίσω τα λόγια τους…

Τι επεδίωκες να πετύχεις με την ταινία σου, δεδομένου ότι ούτε εσύ ούτε οι θρησκευόμενοι καλεσμένοι σου θα μεταστρεφόσαστε τόσο εύκολα στη θρησκεία ή τον αθεϊσμό, αντίστοιχα; Μια πολιτισμένη συνύπαρξη, ίσως;

Αυτό που αναζητώ με αυτήν την ταινία, όπως και με τις προηγούμενες ταινίες μου, είναι να δω σε ποιο βαθμό μια πλουραλιστική κοινωνία είναι δυνατή. Δέχονται αυτοί να ακούσουν ότι είμαι διαφορετικός από αυτούς; Δέχονται να μείνουν σε ένα σπίτι  όπου κάποιος είναι δεδηλωμένα άθεος; Η συμβίωση για μένα δε συνίσταται στο να πείσω τον άλλον να σκέφτεται όπως εγώ, αλλά περισσότερο στο να εξασφαλιστεί ότι ο καθένας δέχεται τις διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα στον εαυτό του και τους άλλους. Αυτό σημαίνει πλουραλισμός.

Η προσωρινή κατάσχεση του διαβατηρίου σου μετά την ολοκλήρωση του ντοκιμαντέρ αποκαλύπτει πολλά για τα όρια της ανοχής στην ιρανική κοινωνία. Θα το σκεφτόσουν να ταξίδευες στο Ιράν ξανά, αν η κατάσταση άλλαζε;

Θα πήγαινα ακόμα κι αν η κατάσταση δεν αλλάξει. Όταν πας εκεί, παίρνεις το ρίσκο να μην ξαναγυρίσεις. Δε θα έμενα αποκλεισμένος στη χώρα ισοβίως. Σίγουρα για έξι μήνες, ένα χρόνο. Αλλά αυτό μπορεί να αξίζει το ρίσκο. Πρέπει μόνο να υπολογίζει κανείς  τους κινδύνους και να πηγαίνει τη σωστή στιγμή. 

Το ντοκιμαντέρ σου θα προβληθεί στο 8^ο Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου της Αθήνας. Πώς ορίζεις την «αβάν γκαρντ» στις μέρες μας;

Η αβάν γκαρντ είναι, ίσως, κάτι που πάει πέρα από ό,τι έχει φυλαχθεί, συντηρηθεί. Ξεπερνά ό,τι έχει καθιερωθεί και πάει πιο μακριά, κατευθύνεται σε άγνωστα μονοπάτια, ανοίγει δρόμους. Αυτό προϋποθέτει το ρίσκο να μη γίνεσαι αντιληπτός, κατανοητός, να φτάνεις σε περιοχές που δεν έχουν ακόμα κατακτηθεί. Μα πώς να είμαστε σίγουροι πως έχουμε στ’ αλήθεια φτάσει εκεί; Πώς να είμαστε σίγουροι ότι η δουλειά μας δεν καθορίζεται από κάποιο σύστημα γνώσης κι εξουσίας, χωρίς να το καταλαβαίνουμε; Πώς να είμαστε σίγουροι ότι αυτό ακριβώς που λέμε δε συνιστά τη συγκρότηση ενός συστήματος εξουσίας;

Ευχαριστώ την Δανάη Καπράνου για τη μετάφραση της συνέντευξης από τα γαλλικά.

Το ντοκιμαντέρ του Mehran Tamadon Ιρανός προβάλλεται την Παρασκευή 21 Νοεμβρίου, 18:00, στα πλαίσια του 8^ου Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου της Αθήνας, στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος (αίθουσα Α). Το Φεστιβάλ ολοκληρώνεται στις 26 Νοεμβρίου.

Περισσότερες πληροφορίες για το πρόγραμμα στο επίσημο site του Φεστιβάλ http://8aagff.tainiothiki.gr .