Σρντάν Γκολούμποβιτς: «Στη Σερβία τώρα έχουμε μόνο απελπισμένους, αναιμικούς και μελαγχολικούς ανθρώπους»

Έξι χρόνια μετά την εξαιρετική και πολυβραβευμένη Παγίδα (2007), ένα οξύ και δηκτικό σχόλιο για τη σερβική κοινωνία της μετά-Μιλόσεβιτς εποχής, μέσα από την ιστορία ενός μεσοαστικού ζευγαριού που αναζητά χρήματα για την πολυδάπανη επείγουσα εγχείρηση, στην οποία χρειάζεται να υποβληθεί ο μικρός γιος τους, ο Σρντάν Γκολούμποβιτς, ένας από τους πιο αξιόλογους εκπροσώπους του σύγχρονου σερβικού κινηματογράφου, επιστρέφει με την ταινία Circles (2013). Εμπνευσμένη από ένα πραγματικό γεγονός, τη διάσωση ενός Μουσουλμάνου άμαχου από έναν Σέρβο στρατιώτη, τον οποίο αργότερα οι συνάδελφοί του, σκοτώνουν στο ξύλο, το Circles είναι μια ταινία για τον ηρωισμό, την ενοχή, τη συγχώρεση. Με αφορμή την έξοδο του φιλμ στους κινηματογράφους από τις 24 Απριλίου, ο Σρντάν Γκολούμποβιτς δέχτηκε με πολλή χαρά να απαντήσει στις ερωτήσεις που ακολουθούν.

Θα χαρακτήριζες την ταινία Circles πολιτική, με τη βαθύτερη έννοια του όρου; Περί τίνος πρόκειται, τελικά; Σε ποιο βαθμό είναι βασισμένη σε πραγματικά γεγονότα;

Σε ένα πρώτο επίπεδο, η ταινία «Circles» δεν είναι πολιτική. Αφορά σε ανθρώπους επηρεασμένους από ένα περιστατικό που συνέβη στη διάρκεια του πολέμου, στη μοίρα τους. Η πολιτική διάσταση βρίσκεται στο φόντο της ιστορίας. Από την άλλη, είναι αδύνατον να κάνεις στη Σερβία ταινία κοινωνικού προβληματισμού, χωρίς να επηρεάζεσαι από την πολιτική. Το «Circles» είναι εμπνευσμένο από ένα πραγματικό γεγονός που συνέβη στο Trebinje το 1993, την ηρωική ενέργεια του Σέρβου στρατιώτη Σρτζάν Άλεξιτς, ο οποίος έσωσε τη ζωή ενός Μουσουλμάνου άμαχου και τον οποίο οι συνάδελφοί του ξυλοκόπησαν μέχρι θανάτου. Τα πρώτα δέκα και τα τελευταία πέντε λεπτά της ταινίας σχετίζονται με αυτό το περιστατικό, η υπόλοιπη λαβαίνει χώρα στο σήμερα και αναφέρεται στους ανθρώπους που επηρεάζονται από εκείνο το γεγονός, στην προσπάθειά τους να βγουν από τη σκιά ενός συμβάντος που άλλαξε τις ζωές τους. 

Το «Circles» αφορά στις συνέπειες μιας ηρωικής πράξης. Είναι μια τέτοια πράξη ανούσια, ή προκαλεί συγκεκριμένες ηθικές ενέργειες στο μέλλον; Έχει κάποιο νόημα να είσαι ήρωας; Μια πράξη ηρωισμού και ανθρωπιάς αφήνει ένα θετικό σημάδι, μας εμπνέει να κάνουμε κάτι καλό; Το να είσαι ήρωας ταυτίζεται με το να είσαι ανόητος; Μια ζωή που χάνεται στη διάρκεια της υπεράσπισης μιας άλλης ανθρώπινης ζωής μοιάζει με πέτρα ριγμένη σε μια άβυσσο; Το «Circles» είναι μια ταινία για τους ανθρώπους που οι ζωές τους αλλάζουν εξαιτίας ενός και μόνο περιστατικού. Για τις σκιές του παρελθόντος και την ανάγκη να εξέλθουμε απ’ αυτές. Για τη δυσφορία  που φλογίζεται από τον ηρωισμό. Το «Circles» είναι ένα φιλμ για την ενοχή. Για το κατά πόσο ένοχοι είναι μονάχα εκείνοι που διέπραξαν το έγκλημα, ή κι όσοι ήταν μάρτυρες κι απέτυχαν να το εμποδίσουν. Το «Circles» αναφέρεται στους ανθρώπους που μπορούν να συγχωρήσουν, αλλά όχι να ξεχάσουν. Είναι μια ταινία για την υπέρβαση των αντιξοοτήτων και για μια κοινότητα σε σύγκρουση. Για μια κοινωνία που καθοριζόταν και καθορίζεται από την εθνική ομοιογένεια, όπου είναι μεγαλύτερο έγκλημα να υπερασπιστείς ένα μέλος «του άλλου» από τον να τον σκοτώσεις. 

Δεν πιστεύω ότι η τέχνη μπορεί ν’ αλλάξει την κοινωνία, πιστεύω ότι μπορεί να ασκήσει μεγάλη επίδραση στο μεταμόρφωση του ανθρώπου. Τα μεταμορφωμένα αυτά άτομα μπορούν, τελικά, ν’ αλλάξουν και να εμπλουτίσουν την κοινωνία.

Δεν είναι η πρώτη φορά που συνεργάζεσαι με τους σεναριογράφους της ταινίας, τον Σρτζάν Κόλιεβιτς και την Μελίνα Πότα Κόλιεβιτς. Σας συνδέει κάτι ξεχωριστό;

Έγραψαν το σενάριο της προηγούμενης ταινίας μου, της «Παγίδας», κι υπήρξα ο παραγωγός του προηγούμενου φιλμ του Σρτζάν «Η γυναίκα με τη σπασμένη μύτη». Ο Σρτζάν και η Μελίνα είναι εξαιρετικοί σεναριογράφοι και πραγματικά απολαμβάνω τη συνεργασία μαζί τους. Επίσης, είμαστε πολύ στενοί φίλοι και δουλεύουμε μαζί πολύ καιρό. Μ’ αρέσει να δουλεύω με φίλους.

Ο Νεμπόισα Γκλόγκοβατς, ένας εξαιρετικός ηθοποιός, είναι, επίσης, ένας σταθερός συνεργάτης σου. Πότε πρωτογνωριστήκατε; Πώς δούλεψες μαζί του, καθώς και με τους υπόλοιπους ηθοποιούς, κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων;

Ο Νεμπόισα είναι εκπληκτικός ηθοποιός, ο αγαπημένος μου. Γνωριζόμαστε από το Πανεπιστήμιο, πάνω από είκοσι χρόνια.. Μ’ αρέσει να συνεργάζομαι με ανθρώπους που γνωρίζω καλά, αλλά πάντοτε απολαμβάνω την παρουσία καινούριων προσώπων. Για κάθε ταινία εργαζόμαστε σκληρά και επί μακρό χρονικό διάστημα. Για το «Circles» κάναμε πρόβες για δυο μήνες, πριν ξεκινήσουμε τα γυρίσματα. Συζητούσαμε σχετικά με το σενάριο και τους χαρακτήρες. Για μένα αυτό είναι το πιο σημαντικό κομμάτι όλης της διαδικασίας, κι αυτό που μ’ αρέσει περισσότερο. Απολαμβάνω τη συνεργασία με τους ηθοποιούς.

Ποιες είναι οι προσωπικές σου μνήμες από τους διαδοχικούς πολέμους που ρήμαξαν την πρώην Γιουγκοσλαβία; Σε ποιο βαθμό έχουν κλείσει οι πληγές εκείνης της περιόδου; Πώς ερμηνεύεις την πρόσφατη εξέγερση στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη; 

Κατά τη διάρκεια των πολέμων στην πρώην Γιουγκοσλαβία, έμενα στο Βελιγράδι και σπούδαζα στη Σχολή Κινηματογράφου. Το πεδίο των μαχών απείχε λιγότερο από 100 χιλιόμετρα από μένα. Ήμουν αηδιασμένος από τις φρικαλεότητες που συντελούνταν σε καθημερινή βάση, αλλά δεν είχα το κουράγιο να επαναστατήσω ενάντια στην κατάσταση. Η δημιουργία αυτής της ταινίας αποτελεί την προσωπική μου συμφιλίωση με εκείνους τους καιρούς. 

Οι διαδηλώσεις στη Βοσνία είναι οι πρώτες μη εθνικές διαδηλώσεις εκεί μετά τον πόλεμο. Οι άνθρωποι πεινάνε και δε νοιάζονται για τη χειραγώγηση των πολιτικών μέσω του εθνικισμού. Πρόκειται για εργατικές διαδηλώσεις, όπου συμμετέχουν εργάτες κι απ’ τα τρία έθνη, άνθρωποι που δε θέλουν να ζουν μέσα στη φτώχεια και τη νεοφιλελεύθερη σκλαβιά των ολιγαρχών. 

Σε ποιους απευθύνονται οι ταινίες σου; Και πώς έγιναν δεκτές τόσο η Παγίδα, όσο και το Circles, από το κοινό στην περιοχή των Βαλκανίων;

Μ’ αρέσει να κάνω ταινίες που έχουν τοπικά θέματα με οικουμενική αφηγηματική διάσταση. Αυτό έκανε κι ο Κουροσάβα στις ταινίες του. Τόσο η «Παγίδα» όσο και το «Circles» έγιναν πολύ καλά δεκτές στα Βαλκάνια. Η «Παγίδα» έχει να κάνει με έναν καθημερινό άνθρωπο που είναι εγκλωβισμένος στο βρώμικο νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό. Το «Circles» αναφέρεται στις πληγές του πολέμου. Δυστυχώς, και τα δύο θέματα είναι παρόμοια σε σχεδόν όλες τις βαλκανικές χώρες.

Πίσω από το ζοφερό νέο-νουάρ προσωπείο της, η Παγίδα αποτελεί ένα οξύ και δηκτικό σχόλιο για τη σερβική κοινωνία της μετά-Μιλόσεβιτς εποχής, όπου, όπως φαίνεται, η «ψαλίδα» ανάμεσα στους πλούσιους και τους φτωχούς διευρύνεται, η μεσαία τάξη βρίσκεται στα πρόθυρα της κατάρρευσης, οι νεόπλουτοι έχουν κατορθώσει να συγκεντρώσουν τεράστιο πλούτο, ο ανελέητος καπιταλισμός έχει κάνει μια «θριαμβευτική» είσοδο και ο πατριωτισμός (ή εθνικισμός) συνιστούν, πάντοτε, ένα καταφύγιο. Πώς αξιολογείς την τρέχουσα πολιτική, κοινωνική και οικονομική κατάσταση στη Σερβία;

Είναι ακόμη χειρότερη απ’ ότι ήταν εφτά χρόνια πριν, όταν γύρισα την «Παγίδα». Οι άνθρωποι είναι φτωχότεροι, απελπισμένοι και χωρίς ελπίδα ότι κάποτε θα ζήσουμε εμείς ή τα παιδιά μας σε μια καλύτερη κοινωνία. Η οπτική μου στη σερβική κοινωνία είναι πολύ σκοτεινή και καταθλιπτική. Χάσαμε την ενέργεια που είχαμε μετά την πτώση του Μιλόσεβιτς και τώρα έχουμε μόνο απελπισμένους, αναιμικούς και μελαγχολικούς ανθρώπους. 

Τα τελευταία χρόνια, ο βαλκανικός κινηματογράφος, γενικότερα, και ο σερβικός, ειδικότερα, φαίνεται ότι διανύει περίοδο άνθησης. Ποια είναι η γνώμη σου γι’ αυτόν; Έχει κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που τον καθιστούν ξεχωριστό;

Νομίζω πως ο σερβικός κινηματογράφος είναι πολύ ζωντανός, παρά τα προβλήματα και τους τόσο χαμηλούς προϋπολογισμούς. Οι Σέρβοι δημιουργοί κάνουν πολύ διαφορετικές ταινίες. Μου αρέσουν. Εκτιμώ ότι αυτό είναι πολύ σημαντικό.

Ετοιμάζεις καινούρια ταινία; 

Δουλεύω πάνω σε μια ιστορία, αλλά είναι ακόμη σε πολύ πρώιμο στάδιο.

Περισσότερες πληροφορίες για τον Σρντάν Γκολούμποβιτς, τις προηγούμενες δουλειές του, καθώς κι άλλες σύγχρονες σερβικές παραγωγές, μπορείτε να βρείτε στο site της εταιρείας παραγωγής «Bas Celik» http://bascelik.net/engleski .

Η ταινία του Σρντάν Γκολούμποβιτς Circles προβάλλεται στους κινηματογράφους από τις 24 Απριλίου.

Η πρώτη δημοσίευση της συνέντευξης έγινε στο http://www.3pointmagazine.gr .