Κρακοβία: Πόλη με μνήμη...

«Λίκνο» του πολωνικού εθνικισμού, αρχαία πρωτεύουσα του πολωνικού κράτους και, ακόμη και σήμερα, πολιτιστικό κέντρο της Πολωνίας, η Κρακοβία, για ορισμένους απλώς μια (χαριτωμένη) μικρογραφία της Πράγας, είναι μια από τις πιο αξιαγάπητες  κεντροευρωπαϊκές πόλεις.

Θεμελιωμένη, σύμφωνα με το σχετικό θρύλο, από τον μυθικό ηγεμόνα Κρακ, βρίσκεται στα νοτιοανατολικά της Πολωνίας, μια ανάσα από την πρώην ενιαία Τσεχοσλοβακία. Με πληθυσμό γύρω στους 1.5 εκατομμύριο κατοίκους, αν συνυπολογίσουμε και τα προάστια, είναι μια πόλη αναζωογονητικά νεανική: υπολογίζεται ότι ο μέσος όρος ηλικίας των κατοίκων της Κρακοβίας δεν ξεπερνά τα 37.5 χρόνια, ενώ μόλις το 15% του πληθυσμού είναι πάνω από 65. Σε αντίθεση με την υπόλοιπη Πολωνία, η οποία μαστίζεται από την ανεργία, ο αντίστοιχος δείκτης στην Κρακοβία είναι εξαιρετικά χαμηλός. Ας μην ξεχνάμε ότι η Κρακοβία ανέκαθεν υπήρξε προσφιλής ταξιδιωτικός προορισμός, τόσο για τους Πολωνούς όσο και, κυρίως, για τους ξένους επισκέπτες, ιδίως μετά την κατάρρευση του «υπαρκτού». Έτσι, σημαντικό τμήμα των κατοίκων της απασχολείται στον τομέα παροχής τουριστικών υπηρεσιών.

Στην «καρδιά» της Κρακοβίας δεσπόζει σχεδόν αναλλοίωτη από το χρόνο η Παλιά Πόλη, η Stare Miasto, με την εντυπωσιακή κεντρική πλατεία της (Rynek Główny). Θεωρείται μια από τις μεγαλύτερες μεσαιωνικές πλατείες, συγκρίσιμη μόνο με εκείνη του Αγίου Μάρκου στη Βενετία. Στο κέντρο της, επιβλητικό και συνάμα ανάλαφρο αρχιτεκτονικά, κυριαρχεί το Sukiennice, ένα ογκώδες οικοδόμημα που ανεγέρθηκε το 14^ο αι. Επί αιώνες εκεί διεξάγονταν οι συναλλαγές των εμπόρων ρούχων. Σήμερα, στο στεγασμένο ισόγειο χώρο του λειτουργεί μια πολύβουη αγορά, όπου ο ενδιαφερόμενος μπορεί να προμηθευτεί, ή απλώς να χαζέψει, μια μεγάλη ποικιλία από κοσμήματα, είδη ξυλογλυπτικής, πουλόβερ πολωνικής προέλευσης, καθώς και πιο «συμβατικά» σουβενίρ. Στους ορόφους του κτηρίου φιλοξενείται η Πινακοθήκη Πολωνικής Τέχνης του 19^ου αι. 

Στην υπόλοιπη πλατεία, όπως και στους παραδρόμους, υπάρχουν πολυάριθμα καταστήματα, ζαχαροπλαστεία, cafés και εστιατόρια, στη μεγάλη τους πλειονότητα αισθητικά καλόγουστα και με σεβασμό στην ιδιαίτερη φυσιογνωμία της πόλης. Με πολλή χαρά συνειδητοποίησα ότι η λαίλαπα των πολυεθνικών αλυσίδων ταχυφαγείων και cafés δεν έχει (ακόμα) σαρώσει αυτή την πόλη-στολίδι! Αν, πάλι, είστε λάτρεις της σοκολάτας, σας προτείνω να επισκεφτείτε το λιλιπούτειο ζαχαροπλαστείο «Wawel», στην κεντρική πλατεία, όπου μπορείτε να αγοράσετε διαφόρων ειδών σοκολάτες και… σοκολατάκια, όλα ντόπιας παραγωγής. 

Νοτίως της κεντρικής πλατείας, βρίσκεται ο εμβληματικός λόφος του Wawel, ένας τόπος με ξεχωριστή σημασία για τους Πολωνούς. Το οικιστικό σύμπλεγμα περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, το βασιλικό κάστρο (Zamek Królewski) και τον καθεδρικό ναό, τη σημαντικότερη εκκλησία στην Πολωνία. Επί 500 χρόνια εδώ ζούσαν, στέφονταν, πέθαιναν και θάβονταν οι Πολωνοί βασιλιάδες. Ακόμα κι όταν η πρωτεύουσα μεταφέρθηκε στη Βαρσοβία, εξακολουθούσαν να στέφονται και να ενταφιάζονται στον καθεδρικό ναό. Ίσως λαχανιάσετε, αλλά σίγουρα αξίζει τον κόπο να ανεβείτε τα 70 στενά ξύλινα σκαλοπάτια που οδηγούν στην κορυφή του Πύργου του Ζίγκμουντ, όπου το δύο μέτρων και έντεκα τόνων καμπαναριό προκαλεί δέος: η αξέχαστη πανοραμική θέα της Κρακοβίας από αυτό το σημείο αναμφίβολα θα σας αποζημιώσει για την «ταλαιπωρία». Και μια φρέσκια μηλόπιττα με μια μπαλίτσα παγωτό κρέμα από το γλυκύτατο café του… λόφου θα σας συνεφέρει ολότελα, πριν συνεχίσετε την πεζοπορία σας.

Νοτιοανατολικά του λόφου βρίσκεται η παλιά εβραϊκή συνοικία της Κρακοβίας, το Κάζιμιερζ (Kazimierz). Ιδρύθηκε από τον βασιλιά Κάζιμιερζ το 1335 και μέχρι το 1791, οπότε και ενσωματώθηκε διοικητικά στην Κρακοβία, ήταν μια ανεξάρτητη πόλη. Οι πρώτοι Εβραίοι εγκαταστάθηκαν εδώ μετά το 1494, εκδιωγμένοι από την Κρακοβία. Μέχρι τις αρχές του 20ού αι. το Κάζιμιερζ είχε μεταβληθεί σε σχεδόν αμιγώς εβραϊκή συνοικία. Η σταδιακή ερήμωση της περιοχής οφείλεται στη ναζιστική πολιτική εκτοπισμού και εξόντωσης του εβραϊκού πληθυσμού της Κρακοβίας. Έτσι, οι Εβραίοι αρχικά μεταφέρθηκαν στο γειτονικό γκέτο του Ποντγκόρζε (Podgorze) και, στη συνέχεια, οδηγήθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης του Άουσβιτς και του Μπίρκεναου, όπου οι περισσότεροι πέθαναν. Μπορεί η πλειονότητα των Εβραίων της Κρακοβίας να εξολοθρεύτηκε, αλλά οι μνήμες τους παραμένουν ζωντανές: συναγωγές, νεκροταφεία, μουσεία, εστιατόρια, διάσπαρτες εβραϊκές επιγραφές, εγκαταλελειμμένα σπίτια λειτουργούν ως μελαγχολική υπόμνηση του γεγονότος ότι κάποτε ζούσε εδώ μια ρωμαλέα εβραϊκή κοινότητα. Σήμερα το Κάζιμιερζ  εξελίσσεται ταχύτατα σε μια «μοδάτη» συνοικία, γεμάτη γκαλερί, cafés, μπαράκια και εστιατόρια: θυμίζει Γκάζι σε πρώιμη φάση ανάπτυξης. Θα σεβαστούν, άραγε, οι Πολωνοί επιχειρηματίες τη φυσιογνωμία της συνοικίας, σε αντίθεση με τους «δικούς» μας αετονύχηδες λάτρεις της άνευ όρων και ορίων «ανάπτυξης» ; Ευσεβείς πόθοι, φοβάμαι.

Άουσβιτς/Μπίρκεναου: Μνήμες ολέθρου…

Εβδομήντα χιλιόμετρα δυτικά της Κρακοβίας βρίσκεται μια κωμόπολη, η οποία υπό φυσιολογικές συνθήκες θα περνούσε απαρατήρητη, το Οζβιέτσιμ (Oświęcim). Η Ιστορία, όμως, της επεφύλαξε μια διαφορετική, εφιαλτική μοίρα. Μετά την εισβολή των Ναζί στην Πολωνία το Σεπτέμβρη του 1939, το Οζβιέτσιμ ενσωματώθηκε στην «επικράτεια» του Γ’ Ράιχ, οι κάτοικοί του εκτοπίστηκαν και μετονομάστηκε σε Άουσβιτς. Σε αυτή την περιοχή χτίστηκαν τα δύο γνωστότερα και πλέον φονικά στρατόπεδα συγκέντρωσης των Ναζί, το Άουσβιτς 1 και το, πολύ μεγαλύτερο, Άουσβιτς 2, ή Μπίρκεναου. Υπολογίζεται ότι τουλάχιστον 1.5 εκατομμύριο άνθρωποι δολοφονήθηκαν εδώ. Στη συντριπτική τους πλειονότητα, 1.1 εκατομμύριο, ήταν Εβραίοι, περίπου 150.000 Πολωνοί πολιτικοί κρατούμενοι, 23.000 Ρομά από διάφορες Ευρωπαϊκές χώρες, 15.000 Σοβιετικοί αιχμάλωτοι πολέμου, καθώς και 25.000 άνθρωποι 20 τουλάχιστον εθνικοτήτων, ανάμεσά τους Τσέχοι, Γάλλοι, Γιουγκοσλάβοι, Ρώσοι, Λευκορώσοι και Ουκρανοί. 

Στις μέρες μας τόσο το Άουσβιτς, όσο και το Μπίρκεναου λειτουργούν ως τόποι μνήμης, πληροφόρησης και περισυλλογής. Ειδικά όσον αφορά στο Άουσβιτς, ένα μέρος των στρατώνων που στέγαζαν τους αιχμαλώτους έχει μετατραπεί σε μουσείο. Αν αντέχετε, μπορείτε να «επισκεφθείτε» ό,τι απέμεινε από τους θαλάμους αερίων και τα κρεματόρια…

Οι, συνήθως βιαστικές και πολυάνθρωπες, αν και άρτια συντονισμένες, οργανωμένες ξεναγήσεις δεν είναι, κατά τη γνώμη μου, ο καταλληλότερος τρόπος να προσεγγίσεις ένα τέτοιο τόπο. Πολύ προτιμότερη είναι μια ατομική περιπλάνηση ( η πρόσβαση και στα δύο στρατόπεδα, είτε σιδηροδρομικώς είτε με λεωφορείο, είναι εύκολη), η οποία επιτρέπει στον καθένα να βιώσει αυτό που αντικρίζει με το δικό του ρυθμό. Προσωπικά έμεινα άναυδος απέναντι στο μέγεθος της ανθρώπινης κακότητας και στην αληθινά διεστραμμένη μεθοδικότητα της ναζιστικής γενοκτονικής «πολιτικής». Ένα μούδιασμα και μια ανημπόρια γρήγορα με κατέκλυσαν… Ξαφνικά, λίγο πριν βγω από το Μπίρκεναου, αντίκρισα ένα σχολικό γκρουπ να εισέρχεται στο χώρο ανεμίζοντας ισραηλινές σημαίες. Τέτοια ακαλαίσθητη και «θορυβώδη» καπηλεία, οικειοποίηση και μονοπώληση της μνήμης των θυμάτων δεν μπορούσα να την ανεχτώ. «Επιτέλους, τόποι σαν το Άουσβιτς δεν προσφέρονται για πολιτικά παιχνίδια, τα οποία κάθε άλλο παρά τιμούν τη μνήμη των (όποιων) θυμάτων», σκέφτηκα. Δε στάθηκα για να φωτογραφήσω το περιστατικό. Τάχυνα το βήμα μου και απομακρύνθηκα, εξοργισμένος…