Μάικ Λέρνερ: "χωρίς την ελευθερία του λόγου, δεν μπορούμε να υπερασπιζόμαστε όλες τις υπόλοιπες ελευθερίες μας"

Βλάσφημες «χούλιγκαν», αθώες αντί- Πούτιν πανκ διαδηλώτριες, ή μήπως πολύ περισσότερα; Το ντοκιμαντέρ των Μάικ Λέρνερ και Μαξίμ Ποζντορόφκιν Pussy Riot: A Punk Prayer αφηγείται την ιστορία των Pussy Riot, του πιο διάσημου γυναικείου ρωσικού πανκ συγκροτήματος, τρία μέλη του οποίου, η Ναντέζντα Τολοκονίκοβα, η Μαρία Αλιόχινα και η Γεκατερίνα Σαμούτσεβιτς  κατηγορήθηκαν, δικάστηκαν και καταδικάστηκαν σε διετή φυλάκιση για «χουλιγκανισμό, υποκινούμενο από θρησκευτικό μίσος», εξαιτίας μιας «άσεμνης» performance, μιας «πανκ προσευχής», που ανέβασαν στο ιερό του Καθεδρικού του Σωτήρα στη Μόσχα τον Φεβρουάριο του 2012. Οι Pussy Riot στοχοποιήθηκαν από τον ίδιο τον Ρώσο πρόεδρο Πούτιν, ο οποίος δήλωσε ότι το συγκρότημα «υπονόμευσε τα θρησκευτικά θεμέλια του έθνους», ενώ η δίκη προκάλεσε διεθνή κατακραυγή, με πολλούς «επώνυμους» καλλιτέχνες, ανάμεσά τους η Μαντόνα, ο Στινγκ και η Γιόκο Όνο, να σπεύδουν προς συμπαράσταση των διωκόμενων μελών του συγκροτήματος. Λίγες μέρες πριν την πανελλήνια πρεμιέρα του ντοκιμαντέρ στα πλαίσια του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας «Νύχτες Πρεμιέρας» (Πέμπτη, 26 Σεπτεμβρίου), κουβεντιάζουμε με τον Μάικ Λέρνερ, έναν από τους σκηνοθέτες του.

Πώς αποφάσισες να ασχοληθείς με αυτό το θέμα και ποιος ήταν ο στόχος σου; Πώς εξελίχτηκε η διαδικασία των γυρισμάτων αφότου φτάσατε στη Ρωσία; Συναντήσατε δυσκολίες ή βιώσατε εκπλήξεις;

Εμπνευστήκαμε να κάνουμε μια ταινία για τις Pussy Riot τη στιγμή που είδαμε τις φωτογραφίες τους στο βρετανικό τύπο. Μόλις μάθαμε για τη σύλληψή τους, ήμαστε αποφασισμένοι να αφηγηθούμε την ιστορία τους στον κόσμο. Η διαδικασία ήταν αρκετά ξεκάθαρη. Επικοινωνήσαμε με το συγκρότημα, με τις οικογένειές τους, τους δικηγόρους και τους φίλους τους και φύγαμε για τη Μόσχα, για να ξεκινήσουμε να καταγράφουμε την ιστορία τους. Το ίδιο το συγκρότημα πάντοτε ήθελε να υπάρχει μια διεθνής οπτική στην ιστορία τους και εμπιστεύτηκε την προσέγγισή μας. Δεν υπήρχαν τόσο πολλές δυσκολίες- το σύνηθες πρόβλημα αναζήτησης χρηματοδότησης. Εκπλαγήκαμε, πάντως, ιδιαίτερα, όταν πληροφορηθήκαμε ότι η ίδια η δίκη επρόκειτο να κινηματογραφηθεί από ένα κρατικό ειδησεογραφικό κανάλι. Όχι μόνο κινηματογράφησαν τη δίκη, αλλά και τράβηξαν πολύ ιδιαίτερες και σημαντικές στιγμές, όταν οι τρεις κατηγορούμενες συζητούσαν για τη συμφορά τους, χωρίς να έχουν ιδωθεί επί πολλές βδομάδες. Κινηματογράφησαν, επίσης, τη διαδικασία απίστευτα καλά, έτσι όλα αυτά συνέβαλαν στο να γίνει το ντοκιμαντέρ πολύ πλούσιο και ολοκληρωμένο.

Δεδομένης της ευαίσθητης, αν όχι αμφιλεγόμενης, φύσης του ζητήματος με το οποίο ασχοληθήκατε, αισθανθήκατε, σε οποιαδήποτε στιγμή, απειλούμενοι;

Καθόλου. Οι ξένοι δημοσιογράφοι τείνουν να αντιμετωπίζονται πολύ καλά στη Ρωσία και, μολονότι δε συμπεριφέρονται στους ντόπιους δημοσιογράφους τόσο προσεκτικά, σίγουρα δεν είχαμε προβλήματα, ούτε νιώσαμε απειλή από το κράτος σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή.

Στη Ρωσία έχουν κυρίως προβληθεί ως χούλιγκαν, υποκινούμενες από θρησκευτικό μίσος. Σε πολλές Δυτικές χώρες, ως αθώες αντι-Πούτιν πανκ διαδηλώτριες. Ποια είναι η εντύπωσή σου για τις Pussy Riot ως καλλιτεχνών και ως πολιτικών υποκειμένων, στο βαθμό που έχεις επικοινωνήσει μαζί τους;

Όλη η ιδέα της δημιουργίας της ταινίας ήταν ότι τόσο στη Ρωσία, όσο και ανά τον κόσμο, η ιστορία τους είχε προβληθεί με πολύ λανθασμένο τρόπο. Θέλαμε να κάνουμε μια ταινία που θα έδειχνε τις Pussy Riot όχι ως ένα πανκ συγκρότημα που ενοχλεί την κοινωνία, αλλά ως καλλιτέχνιδες και φιλοσόφους που έχουν αναπτύξει μία πολύ πρωτότυπη και αποτελεσματική προσέγγιση στην πρόκληση δημόσιου διαλόγου σχετικά με μια σειρά από ζητήματα, στα οποία περιλαμβάνονται οι πολιτικές σχέσεις ανάμεσα στην εκκλησία και το κράτος, ο ρόλος των γυναικών εντός της ορθόδοξης εκκλησίας, θέματα ισότητας των φύλων και LGBT δικαιωμάτων. Η εντύπωση που αποκομίσαμε γνωρίζοντας αυτές τις γυναίκες  ήταν πόσο ικανές είναι να θέτουν ζητήματα, πόση ηθική εξουσία ασκούσαν στο δικαστήριο και πόσο αστείες είναι.

Υπάρχουν όρια στην ελευθερία της καλλιτεχνικής έκφρασης- και της ελευθερίας έκφρασης, γενικότερα; 

Θέλαμε πολύ οι άνθρωποι να δουν την ταινία όχι ως μια επίθεση στο πόσο καταπιεστική είναι η Ρωσία, αλλά πόσο εύθραυστες είναι κάποιες ελευθερίες σε όλο τον κόσμο. Ο λόγος που οι Pussy Riot έχουν γίνει οι πιο διάσημες Ρωσίδες στον κόσμο και ο λόγος που η «Πανκ Προσευχή» έχει γίνει το πιο διαβόητο και επιδραστικό κομμάτι performance art στην ιστορία της τέχνης, είναι ότι η ελευθερία της έκφρασης και η ελευθερία του λόγου είναι οι πιο σημαντικές ελευθερίες που έχουμε. Χωρίς την ελευθερία του λόγου, δεν μπορούμε να ξεκινήσουμε να υπερασπιζόμαστε όλες τις υπόλοιπες ελευθερίες μας, όσο σημαντικές κι αν είναι. Έχουν κερδηθεί δύσκολα- συνήθως μέσω επανάστασης και πολέμου- και πολύ εύκολα χάνονται- συνήθως μέσω της υπογραφής βλακωδών νομοθετικών διαταγμάτων από μια ληθαργική και καλά χειραγωγημένη πολιτική τάξη. Και βλέπουμε πολλούς παραλληλισμούς ανάμεσα στις Pussy Riot και τον Μπράντλεϋ Μάνινγκ, τον Έντουαρντ Σνόουντεν, τον Τζούλιαν Ασάνζ, το κίνημα «Occupy», τους ακτιβιστές της Μέσης Ανατολής και την Αιγυπτιακή Επανάσταση στην πλατεία Ταχρίρ και άλλες ριζοσπαστικές φεμινιστικές/ ακτιβιστικές κοινότητες και ομάδες σε όλο τον κόσμο. Φαίνεται ότι οι νέοι άνθρωποι παντού έχουν την ενέργεια και τη διορατικότητα να αντισταθούν στην ανατριχιαστική τυραννία που συνεχίζει να απομειώνει την ελευθερία παντού.

Ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός είναι προφανής, ίσως με διαφορετικούς τρόπους και σε διαφορετικό βαθμό, σχεδόν σε όλο τον κόσμο: από τη Ρωσία μέχρι τις Η.Π.Α., και από πολλές χώρες της Μέσης Ανατολής μέχρι την Ελλάδα. Γιατί νομίζεις ότι συμβαίνει αυτό και πώς μπορεί να ξεπεραστεί;

Μεγάλο θέμα! Κατά τη γνώμη μου, ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός είναι άλλη μια μορφή της πατριαρχικής ηγεμονίας, η οποία εκδηλώνεται με τον συνήθη βίαιο και αντιδημοκρατικό τρόπο. Στην τελική, μιλάμε για αγώνα για την εξουσία ανάμεσα στην εκκλησία και το κράτος- όχι ανάμεσα στο κράτος και μια δίκαιη κοινωνία. Πάντοτε υπάρχουν δυο διαφορετικές ομάδες που προσπαθούν να κυριαρχήσουν στην ατζέντα. Στην πραγματικότητα βλέπω πολύ λίγες διαφορές ανάμεσα στις δύο πλευρές: και οι δύο έχουν πολύ ιδιοτελή συμφέροντα και μια απόλυτη άγνοια του τι δικαιοσύνη, ισότητα και ελευθερία σκέψης και δράσης πραγματικά σημαίνουν. Ευτυχώς, όμως, έχουμε ανθρώπους σαν τις Pussy Riot που μας βοηθούν να καταλάβουμε τι συμβαίνει και να εμπνεύσουν την αλλαγή μέσω του ακτιβισμού.

Έχει προβληθεί το ντοκιμαντέρ σας στη Ρωσία;

Όχι ακόμα. Θα προβληθεί το Δεκέμβριο ως κομμάτι του ARTDOC Φεστιβάλ στη Μόσχα και αναμένουμε με ανυπομονησία μια θερμή και ενθουσιώδη υποδοχή στη ρωσική πρωτεύουσα.

Το ντοκιμαντέρ Pussy Riot: A Punk Prayer των Μάικ Λέρνερ και Μαξίμ Ποζντορόφκιν κάνει την πανελλήνια πρεμιέρα του στα πλαίσια του 19^ου Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας «Νύχτες Πρεμιέρας» την Πέμπτη, 26 Σεπτεμβρίου, στον κινηματογράφο Odeon Όπερα 1 στις 20:30. Επαναληπτική προβολή: Παρασκευή, 27 Σεπτεμβρίου, Δαναός 2, 22:00.

Η φωτογραφία που συνοδεύει την ανάρτηση είναι του Ιγκόρ Μούχιν.