Καταλίν Μολντοβάι: «Καλός δάσκαλος είναι αυτός που σε εμπνέει να είσαι ο εαυτός σου»

 

Όταν η Άνα, καθηγήτρια λυκείου στην Ουγγαρία, προτείνει στους μαθητές της να παρακολουθήσουν την ταινία της Ανιέσκα Χόλαντ, Total Eclipse, που βιογραφεί την σχέση του Ρεμπό με τον Βερλέν, ένα σκάνδαλο ξεσπά.

Στο επείγον, πικρό, «υπόκωφα» οργισμένο μεγάλου μήκους ντεμπούτο της, Ασφυξία, η Καταλίν Μολντοβάι «ανατέμνει» με ακρίβεια την άνοδο του υπερσυντηρητισμού. Η ταινία της προβάλλεται στο πλαίσιο του 64^ου ΦΚΘ.

Το μεγάλου μήκους ντεμπούτο σου μυθοπλασίας, Ασφυξία, εμπνέεται από και βασίζεται σε πραγματικό γεγονός. Θα ήθελες να μου μιλήσεις κατ’ αρχάς γι’ αυτό;

Πρόκειται για ένα γεγονός που συνέβη στη Ρουμανία πριν από μερικά χρόνια. Ο πατέρας ενός μαθητή έκανε καταγγελία επειδή μια καθηγήτρια λυκείου περιέλαβε την ταινία της Ανιέσκα Χόλαντ, Total Eclipse, στο ωρολόγιο πρόγραμμα.

Μπορείς να συναντήσεις την καθηγήτρια στη Θεσσαλονίκη, είναι προσκεκλημένη.

Ένα επιπλέον κίνητρο για την ενασχόληση με το φιλμ σου!

Αυτό, ωστόσο, που με απασχολεί είναι το πόσο καθοριστικός είναι ο λόγος των γονιών σε σχέση με το τι διδάσκονται τα παιδιά τους στο σχολείο, είτε στη Ρουμανία είτε στην Ουγγαρία.

Εξαρτάται από την περιοχή όπου βρίσκεται το σχολείο ή τον διευθυντή. Σε κάθε περίπτωση, είναι ζήτημα η παρέμβαση των γονιών.

Σε ό,τι αφορά το συγκεκριμένο γεγονός, ο φόβος της διευθύντριας, ο οποίος κατόπιν διογκώθηκε, διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της κατάστασης.

Αυτό που αιχμαλώτισε την προσοχή μου σ’ αυτή την ιστορία ήταν ακριβώς το πώς ένα μικρό γεγονός αρχίζει να αποκτά μεγαλύτερες διαστάσεις.

Διατρέχει αυτή η αίσθηση του φόβου και της ασφυξίας πολλές πτυχές της ζωής στην Ουγγαρία στις μέρες μας, όπως άλλωστε υποδηλώνει ο τίτλος της ταινίας;

Έτσι νομίζω, ναι.

Μεγάλωσα στη Ρουμανία, στην περιοχή της Τρανσυλβανίας. Μετακόμισα στην Ουγγαρία οκτώ χρόνια πριν. Η περιοχή όπου ζούσα στη Ρουμανία είχε παρόμοια Ιστορία με την Ουγγαρία λόγω της σοβιετικής κατοχής.

Ο φόβος τον οποίο ενστάλαζε το καθεστώς είναι κάτι που δεν μπορείς να ξεπεράσεις. Κάτω από την επιφάνεια εξακολουθεί να λειτουργεί, με έναν παράξενο τρόπο.

Ενισχύθηκε η απόφασή σου να γυρίσεις το φιλμ όταν γνώρισες την πραγματική καθηγήτρια, ή επρόκειτο για μια επιλογή στην οποία είχες ούτως ή άλλως καταλήξει;

Ο παραλογισμός της ιστορίας με είχε γοητεύσει και η γνωριμία με την καθηγήτρια ενίσχυσε την απόφασή μου.

Όταν συναντηθήκαμε για πρώτη φορά, συνειδητοποίησα ότι πρόκειται για έναν πολύ ευγενικό άνθρωπο και της πήρα πολλές συνεντεύξεις. «Τι έπρεπε να κάνω, να αυτοπυρποληθώ μπροστά από το σχολείο ως ένδειξη διαμαρτυρίας;» μου είχε πει.

Μου έμεινε αυτή η πολύ δυνατή ερώτησή της. Βρέθηκε, λοιπόν, σε μια κατάσταση όπου δεν μπορούσε να κάνει τίποτα.

Στην ταινία, η πλειονότητα των συναδέλφων και των συναδελφισσών της Άνα (Άγκνες Κρασναχορκάι) δεν την υποστήριξαν, δε θέλησαν να διακινδυνεύσουν τη δική τους θέση. Συνέβη το ίδιο και στην πραγματικότητα;

Ναι, ήταν πειθήνιοι, κι αυτό είναι πολύ λυπηρό.

Ακόμα κι οι μαθητές φοβούνταν να την υποστηρίξουν και την αξιολόγησαν με πολύ αρνητικό τρόπο επειδή, όπως αποτυπώνεται, και στο φιλμ, οι γονείς τους κάθονταν δίπλα. Κατόπιν, της είπαν ότι δε συμφωνούσαν με τη δίωξή της.

Ήρθες σε επαφή και με μαθήτριες και μαθητές του σχολείου στο οποίο διαδραματίστηκαν όλα αυτά τα γεγονότα;

Ήθελα να το επισκεφθώ, αλλά η έναρξη της ενασχόλησης με το πρότζεκτ συνέπεσε με την περίοδο της Covid 19 κι αυτό έκανε τα πάντα πολύ δύσκολα. Δεν μπορούσες ούτε να εισέλθεις στο σχολείο.

Το σχολείο όπου είναι γυρισμένη η Ασφυξία είναι φωτογραφημένο σε εξαιρετικά απαλούς και φωτεινούς τόνος από τον András Táborosi, τον εξαιρετικό διευθυντή φωτογραφίας σου.

Λειτουργεί αυτή η επιλογή αντιστικτικά προς τη σκοτεινιά της πραγματικότητας που αναπλάθεται φιλμικά;

Θέλαμε να γυρίσουμε μια σκοτεινή ταινία. Αν, όμως, οι εικόνες ήταν πιο σκοτεινές, θα ήταν η παρακολούθησή της μια βαριά εμπειρία. Τείνουμε να παραβλέπουμε όσα δεν είναι τόσο κακά, αλλά στην πραγματικότητα είναι.

Υποθέτω ότι, πέρα από το ρεαλιστικό «υπόστρωμα», υπάρχει και το μυθοπλαστικό.

Πράγματι. Η σχέση της με τον σύντροφός της ή την μητέρα της.

Ή ο προβληματισμός της σχετικά με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Γιατί ήταν σημαντικό για σένα να εντάξεις όλα αυτά τα στοιχεία στην αφήγηση και στον χαρακτήρα που υποδύεται;

Επειδή στην καθημερινή ζωή σου ασχολείσαι με πολλά. Όσον αφορά στην κλιματική αλλαγή, συγκεκριμένα, πρόκειται για μια πραγματικότητα η οποία προκαλεί φόβο, κι αυτός μπορεί να αντικατοπτριστεί στην κοινωνία.

Ο θεμελιώδης άξονας, πάντως, είναι αυτός της παιδείας, το πώς το εκπαιδευτικό σύστημα λειτουργεί γενικώς ή ειδικώς. Σε απασχολεί πολύ αυτό το ζήτημα, έτσι δεν είναι;

Ναι, γιατί το σχολείο διαδραματίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξή μας ως ατόμων. Περνάμε πολλά χρόνια σ’ αυτό, και νομίζω πως χρειαζόμαστε καλές και καλούς δασκάλες και δασκάλους.

Πώς ορίζεις τον «καλό» δάσκαλο ή την «καλή» δασκάλα;

Είχα έναν ή δύο καλούς δασκάλους. Καλός δάσκαλος είναι αυτός που σε εμπνέει να είσαι ο εαυτός σου και να αξιοποιήσεις τις δυνατότητές σου. Πρέπει να έχει την αντίληψη να μπορεί να εξαγάγει αυτό το δυναμικό που κάθε παιδί διαθέτει.

Το πρόβλημα ανακύπτει όταν, ως καλοπροαίρετο και ελευθερόφρον άτομο, έρχεσαι αντιμέτωπος με το σύστημα και ίσως συγκρούεσαι μ’ αυτό - ή και όχι.

Το σύστημα δεν είναι ευμετάβλητο.

Κι όταν αναπαράγεται, συντρίβει καθηγητές και μαθητές εξίσου, καθώς όλοι μεγαλώνουν σε ένα καθεστώς φόβου.

Ισχύει αυτό. Και σε μια κατάσταση όπως αυτή που περιγράφεται στην ταινία δεν υπάρχουν, τελικά, νικητές.

Ο Βίκτορ, ο μαθητής του οποίου ο πατέρας επεμβαίνει, είναι μυθοπλαστικός χαρακτήρας;

Ναι, είναι επινοημένος. Νιώσαμε ότι έπρεπε να αποτυπώσουμε έναν δεσμό μεταξύ της καθηγήτριας και του μαθητή, γιατί από δραματουργικής άποψης θα λειτουργούσε καλύτερα σεναριακά.

Η πρώτη μας σκέψη ήταν πως έπρεπε να είναι γκέι, αλλά κατόπιν σκεφτήκαμε ότι θα ήταν πολύ πιο δυνατό αν ο πατέρας φοβόταν μήπως ο γιος του ήταν γκέι, λειτουργώντας κατόπιν υπό το κράτος του φόβου.

Δυστυχώς δεν είχαμε αρκετούς πόρους, οπότε οι χαρακτήρες του Βίκτορ και του πατέρα του δεν αναπτύχθηκαν όσο θα έπρεπε.

Αν κρίνω από τις συζητήσεις που έχει προκαλέσει και την πολεμική που συναντά το πιο πρόσφατο φιλμ της Ανιέσκα Χόλαντ, Πράσινο σύνορο, μπορεί -ακόμα- η τέχνη να επηρεάσει τη ροή των πραγμάτων προς μια διαφορετική κατεύθυνση.

Ναι, μπορεί να έχει έναν αντίκτυπο, να κάνει μερικούς ανθρώπους να σκεφτούν διαφορετικά.

Μέρος της χρηματοδότησης της δουλειάς σου προήλθε από κρατικούς πόρους. Δεν είναι αντιφατικό αυτό, δεδομένου του αμφιλεγόμενου -για κάπoιους «κύκλους»- χαρακτήρα της;

Αντλήθηκε από ένα πρόγραμμα του Εθνικού Ινστιτούτου Κινηματογράφου της Ουγγαρίας που αφορά σε σκηνοθέτες νεαρής ηλικίας, οι οποίοι ετοιμάζουν την πρώτη τους ταινία, και καλύπτει το 1/3 του προϋπολογισμού.

Η απόφαση για τη χρηματοδότηση λήφθηκε, ωστόσο, από μια ανεξάρτητη επιτροπή, η οποία δε συνδεόταν με το Ινστιτούτο. Την τελευταία τριετία δεν υπάρχουν πλέον τέτοιες -ανεξάρτητες- επιτροπές.

Παρά την άνοδο του υπερσυντηρητισμού και του νεοναζισμού παγκοσμίως, αλλά και στην Ευρώπη -και βέβαια στην Ουγγαρία-, έχεις, πάντως, αποφασίσει να παραμείνεις στη χώρα και να συνεχίσεις να δημιουργείς εντός της.

Για να είμαι ειλικρινής, δε γνωρίζω τίποτα για μελλοντικές ταινίες!

Πρέπει να βρεις άλλους τρόπους να κάνεις φιλμ, νομίζω. Πολλές ουγγρικές ταινίες παράγονται πλέον χωρίς χρηματοδότηση από το κράτος.

Η Ασφυξία έκανε την παγκόσμια πρεμιέρα της στο φετινό Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Τορόντο. Πώς αντιμετωπίστηκε; Τη θεώρησαν κάτι «εξωτικό»;

Την κατάλαβαν πολύ καλά. Σε κάποια πολιτεία των Η.Π.Α. απαγορεύεται να πεις τη λέξη «γκέι» στο σχολείο, όπως μας ανέφερε μετά από μια φεστιβαλική προβολή εκεί μια θεατής από τις Η.Π.Α.

Η ταινία της Καταλίν Μολντοβάι Ασφυξία προβάλλεται, σε ελληνική πρεμιέρα, στο πλαίσιο του τμήματος Γνωρίστε τους γείτονες+ του 64^ου Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, παρουσία της σκηνοθέτριας.

Η πρώτη προβολή της είναι προγραμματισμένη για τη Δευτέρα 6 Νοεμβρίου (Σταύρος Τορνές, 17:00) κι η επαναληπτική για την Τρίτη 7 Νοεμβρίου (Μακεδονικόν, 16:00).