Massoud Bakhshi: «Τα media χειραγωγούν τα άτομα παντού»

 

Η συγχώρεση, η δικαιοσύνη και η δύναμη της τηλεόρασης «ανατέμνονται» με λιτότητα στη δεύτερη μεγάλου μήκους ταινία του Ιρανού σκηνοθέτη Massoud Βakhshi Γιάλντα, Η Νύχτα της Συγχώρεσης.

Έχοντας αποσπάσει το βραβείο καλύτερου ξενόγλωσσου φιλμ στο περσινό Φεστιβάλ του Σάντανς, προβάλλεται από τις 17 Ιουνίου στους κινηματογράφους. Μια συνομιλία με τον σκηνοθέτη.

Το Γιάλντα, Η Νύχτα της Συγχώρεσης, η δεύτερη ταινία σου μυθοπλασίας, θίγει τα ζητήματα της συγχώρεσης, της δικαιοσύνης και της αγάπης μέσα από τη «συνάντηση» δυο γυναικών με διαφορετικό ταξικό υπόβαθρο.

Σ’ αυτή, οι ρόλοι θύματος και θύτη εναλλάσσονται. Είναι μέσω της συγχώρεσης που η δικαιοσύνη μπορεί όντως να αποδοθεί και η κοινωνική συνοχή να διατηρηθεί, κατά τη γνώμη σου; Ή είναι πιο πολύπλοκο το ζήτημα;

Νομίζω ότι είναι πιο περίπλοκο. Η δικαιοσύνη είναι μια πολύ σχετική έννοια, κι όλα εξαρτώνται από ποια πλευρά, υπό ποιο πρίσμα βλέπεις την υπόθεση.

Αλλά, όπως σωστά σημείωσες, το κύριο ερώτημα εδώ είναι η συγχώρεση, που κάνει τα πάντα πιο πολύπλοκα και περισσότερο ενδιαφέροντα.

Ενώ καθετί έχει κανονιστεί ώστε να επιτευχθεί αυτή η συγχώρεση και να δοθεί ένα μάθημα στο κοινό, βλέπεις πως δεν είναι εύκολο να αποκηρύξεις την εκδίκηση.

Βέβαια, για μένα, πρόκειται πιο πολύ για μια εννοιολογική ταινία παρά για ένα κοινωνικό δράμα, μολονότι δε με πειράζει αν οι θεατές ή οι κριτικοί τη δουν ως κοινωνικό δράμα.

Το φιλμ σου αναδεικνύει με έναν σχεδόν ντοκιμαντερίστικο τρόπο και την εξοργιστική επίδραση που η τηλεόραση, ιδίως τα αποκαλούμενα «ριάλιτι σόου», μπορεί να ασκήσει στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων και στον θάνατό τους.

Τι αποκαλύπτει η δημοφιλία τέτοιων σόου για την ιρανική κοινωνία;

Τα ριάλιτι σόου είναι ένα μοντέρνο φαινόμενο όπως ακριβώς κι η ίδια η τηλεόραση. Είναι το αποτέλεσμα της διάσημης «ηθικής μαύρης τρύπας» στη μοντέρνα αισθητική.

Η τηλεόραση και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παράγουν ένα νέο σύστημα αξιών όπου το καθετί εμφανίζεται περισσότερο ή λιγότερο κιτς.

Και από τις Η.Π.Α. στην Αφρική, από την Ινδία στη Σαουδική Αραβία, αυτά τα σόου παράγονται και προβάλλονται ακολουθώντας μερικές πολύ παρόμοιες φόρμες.

Το φιλμ αποτυπώνει επίσης μια κοινωνία όπου η απόσταση ανάμεσα στους φτωχούς και τους πλούσιους αυξάνεται. Αυτό είναι επίσης οικουμενικό φαινόμενο.

Μια πλούσια μειονότητα παίρνει τα πάντα και η πλειονότητα των κατοίκων του πλανήτη παλεύει για να έχει τα ελάχιστα.

Τα media χειραγωγούν τα άτομα παντού, και ακόμα κι οι καλές προθέσεις δε δικαιολογούν αυτό το κιτς σύστημα.

Sadaf Asgari

Το Γιάλντα σηματοδοτεί τη δεύτερη συνεργασία σου με την έμπειρη Ιρανή ηθοποιό Behnaz Jafari και την πρώτη με την Sadaf Asgari, που υποδύονται τους χαρακτήρες της Mona και της Maryam, αντίστοιχα.

Πώς ήταν η εμπειρία της συνεργασίας και με τις δύο;

Ρώτησα καθεμιά τους να βρει ένα πρότυπο για τους χαρακτήρες τους στην πραγματική ζωή.

Η Sadaf, η πρωταγωνίστρια, προέρχεται από μια πολύ δημοφιλή περιοχή της Τεχεράνης και βίωσε μια δύσκολη ζωή, συνήθιζε να ξέρει τέτοιες ιστορίες.

Την έστειλα σε δικαστήρια για να παρακολουθήσει τη διαδικασία των ποινικών υποθέσεων και να δει πώς εξελίσσονται.

Για την Behnaz, την ηθοποιό που υποδύεται την Mona, ήταν λιγάκι διαφορετικό. Μου είπε για μια από τις φίλες της, μια μορφωμένη κόρη η οποία αντιτάχθηκε σοβαρά στον δεύτερο γάμο του πλούσιου πατέρα της με μια νεαρή σύζυγο.

Και οι δύο ενσωμάτωσαν στοιχεία της πραγματικότητας στις ερμηνείες τους.

Τα ηθικά διλήμματα εξερευνώνται συχνά σε μυθοπλαστικό επίπεδο στα ιρανικά φιλμ, σε σημείο που κάποιος θα μπορούσε να περιγράψει το ιρανικό σινεμά ως μια σπουδή πάνω στα ηθικά διλήμματα.

Πώς ερμηνεύεις την επανερχόμενη παρουσία τέτοιων ανησυχιών;

Νομίζω ότι αυτό εν μέρει οφείλεται στο γεγονός πως η ιρανική κοινωνία παλεύει να διαμορφώσει τη δικιά σας νεωτερικότητα και την ίδια στιγμή να διατηρήσει τις παραδοσιακές αξίες.

Αυτός ο αγώνας εντάθηκε με την Επανάσταση του 1979 και τον οκταετή πόλεμο -τον αποκληθέντα «ιερή άμυνα»- εναντίον του Ιράκ μεταξύ του 1980 και του 1988.

Σε αυτόν τον αγώνα, η κρίση, οι αντιφάσεις και τα συμπλέγματα είναι αναπόφευκτα. Εμφανίζονται όχι μόνο σε διαφορετικές πτυχές της ζωής των ατόμων, αλλά και σε μεγαλύτερη κλίμακα σε όλη την κοινωνία.

Στις μέρες μας, σε έναν υλιστικό κόσμο όπου ο νεοφιλελευθερισμός κυριαρχεί παντού, μια κοινωνία όπως η δική μας προσπαθεί να διαφοροποιηθεί, και τα ηθικά διλήμματα δεν είναι μόνο προσωπικά ζητήματα.

Behnaz Jafari

Στις 18 Ιουνίου οι Ιρανοί και οι Ιρανές αναμένεται να οδηγηθούν στις κάλπες για να εκλέξουν τον διάδοχο του απερχόμενου Προέδρου Ρουχανί, που θεωρείται μετριοπαθής μεταρρυθμιστής.

Πώς θα περιέγραφες το πολιτικό κλίμα αυτή τη στιγμή στη χώρα; Εκτιμάς ότι μπορούν να υπάρξουν ουσιαστικές αλλαγές μέσω της εκλογικής διαδικασίας;

Πιθανόν δεν είμαι ο κατάλληλος άνθρωπος για ν’ απαντήσω σ’ αυτή την ερώτηση, καθώς δεν ξέρω από πολιτική, απλά και μόνο γιατί δε μου αρέσει!

Αυτό που ξέρω είναι πως η χώρα μου βρίσκεται σε διαρκή αλλαγή, κι έχοντας αυτή την αρχαία Ιστορία κατά νου μπορεί κάποιος να παρατηρήσει ότι αυτή η εξέλιξη έχει υπάρξει ταχεία και έντονη κατά τον τελευταίο αιώνα.

Νομίζω πως το μόνο που μπορεί να κάνει ένας καλλιτέχνης στην ίδια κατάσταση είναι να συνεχίσει να δημιουργεί, και να κρατά τη φλόγα της ελπίδας αναμμένη.

Ανεξαρτήτως της εγκυρότητας των επίσημων δεδομένων, το Ιράν είναι εκ των χωρών που επλήγησαν περισσότερο από τη συνεχιζόμενη πανδημία σε παγκόσμιο επίπεδο.

Ποιες είναι οι προοπτικές της ιρανικής κινηματογραφικής παραγωγής σε τόσο απρόβλεπτους και ασταθείς καιρούς;

Οι Ιρανοί σκηνοθέτες ήταν δραστήριοι ακόμα κι εν μέσω πανδημίας. Πολλές σειρές παράγονται εδώ, αλλά και ανεξάρτητες, χαμηλού προϋπολογισμού και περιθωριακές ταινίες.

Το ψηφιακό στοιχείο έχει επαναστατικοποιήσει τα πάντα στο σινεμά, ακόμα κι αν η διανομή και η έλλειψη κινηματογραφικών αιθουσών, πέραν του αυξανόμενου κόστους παραγωγής, παραμένουν μεγάλα ζητήματα γι’ αυτό το σινεμά.

Η ταινία του Massoud Bakhshi  Γιάλντα, Η Νύχτα της Συγχώρεσης προβάλλεται στους κινηματογράφους από τις 17 Ιουνίου σε διανομή της Weird Wave.