Αλμπέρτο Προυνέτι: «Δεν πρέπει να είμαστε αιχμάλωτοι του καπιταλιστικού ρεαλισμού»

 

Με φόντο το Brexit, την αποβιομηχανοποίηση, τη μετανάστευση και την εργασιακή εκμετάλλευση, το μυθιστόρημα 108 μέτρα του Ιταλού Αλμπέρτο Προυνέτι είναι μια γλαφυρή και πολιτικά αιχμηρή ανατομία του «πρεκαριάτου», του νέου προλεταριάτου.

Συζητώντας με τον συγγραφέα, με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου στα ελληνικά τον περασμένο Δεκέμβριο από τις Εκδόσεις Απρόβλεπτες.

Τα βαθιά και συγκινητικά 108 μέτρα: The new working class hero, το πρώτο μυθιστόρημά σου που μεταφράζεται στα ελληνικά, είναι στην πραγματικότητα το δεύτερο μέρος της τριλογίας σου της εργατικής τάξης.

Πότε και γιατί αποφάσισες να μετασχηματίσεις κάποιες από τις δικές σου -και άλλων- πραγματικές εμπειρίες ζωής σε μυθοπλασία;

Είχα βρεθεί υποχρεωμένος να δουλεύω επί χρόνια σε εργασίες χωρίς κανένα «πολιτισμικό» ενδιαφέρον, όπως σεφ πίτσας, καθαριστής ή σταβλίτης. Στο μεταξύ, χρησιμοποιούσα τα χέρια μου, δεν υπήρχαν και πολλά να κάνω με το μυαλό μου.

Συνέχισα, έτσι, να το χρησιμοποιώ, ως έναν τρόπο να περνάει η ώρα.

Στην αρχή, διαρκώς θυμόμουν τα ποιήματα που ήξερα απέξω από τα σχολικά μου χρόνια. Τότε ξεκίνησα να γράφω -και πάλι εγκεφαλικά- ένα είδος παρωδίας των εργασιακών καθηκόντων μου. Αλλάζοντας κάτι, βέβαια.

Με καταπίεζε αρκετά η κατάσταση, οι γαμημένοι επιτηρητές και τα αφεντικά. Άρχισα, λοιπόν, να γράφω μια ιστορία στο μυαλό μου στην οποία, ως εκμεταλλευόμενος εργάτης, μπορούσα τελικά να έχω τη νίκη μου.

Χρόνια αργότερα, μετέφερα στο χαρτί εκείνες της ιστορίες που είχα γράψει στο μυαλό μου. Κι έτσι συνέθεσα τα 108 μέτρα. Τα πράγματα εξελίχτηκαν λίγο διαφορετικά για τα άλλα δύο μέρη της τριλογίας της εργατικής τάξης.

Πόσο καίριες από αυτή την άποψη ήταν οι καταβολές σου από την εργατική τάξη και η περιπετειώδης παραμονή σου στη Μεγάλη Βρετανία; Είσαι ιδιαιτέρως περήφανος για τους γονείς σου και άλλους αγαπημένους στο Πιομπίνο, φαίνεται.

Ναι, αυτό ήταν το σημείο καμπής της αφήγησής μου.

Μεγάλωσα σε μια βιομηχανική περιοχή στη νότια Τοσκάνη, που τώρα έχει εν μέρει αποβιομηχανοποιηθεί και έχει στραφεί στον τουρισμό.

Στη διάρκεια της δεκαετίας του ’90, μετά από χρόνια αποβιομηχανοποίησης, λίγοι άνθρωποι της γενιάς μου ήταν περήφανοι για τις καταβολές τους από την εργατική τάξη.

«Γίνετε μεσοαστοί», ήταν το μάντρα που ακουγόταν από όλους. Κάτι από την κληρονομιά της Θάτσερ μέσω του «Είμαστε όλοι μεσαία τάξη» του μπλερισμού. Ξεκίνησα, λοιπόν, να διερωτώμαι ποιος πραγματικά ήμουν.

Είμαι γόνος της εργατικής τάξης.

Το υπόβαθρό μου εξηγεί γιατί, αν και πήρα πανεπιστημιακό πτυχίο χάρη στους αγώνες των εργαζόμενων στη δεκαετία του ’60 που απαιτούσαν υποτροφίες για τους φτωχούς μαθητές, δεν είχα πολιτισμικό ή οικογενειακό κεφάλαιο.

Δεν μπορούσα έτσι να βρω καμία πολιτισμική δουλειά.

Έπρεπε να στείλω βιογραφικό κρύβοντας την πανεπιστημιακή μου εμπειρία, για βρω εργασία ως παιδί για όλες τις δουλειές ή βοηθός στην κουζίνα.

Συνειδητοποίησα, τελικά, πως ο κατάλληλος τρόπος να αυτοπροσδιοριστώ ήταν «μια εργατική τάξη με πτυχίο». Aυτή είναι η θέση από την οποία γράφω την αφήγησή μου.

Στα 108 μέτρα «γεννάς» λογοτεχνικά ένα εκπληκτικό καστ πειστικών, πολύχρωμων και ζωντανών χαρακτήρων που αντιπροσωπεύουν, ανεξαρτήτως ηλικίας, το σύγχρονο προλεταριάτο, το εύστοχα επονομαζόμενο «πρεκαριάτο».

Αυτή είναι, κατά τη γνώμη σου, η νέα εργατική τάξη του 21^ου αιώνα;

Οι χαρακτήρες μου είναι κυρίως πραγματικοί άνθρωποι που γνώρισα, ξέρεις. Η «μυθοπλαστική» πλευρά συνίσταται στο ότι κάποιες φορές συνέπτυξα διαφορετικούς πραγματικούς ανθρώπους σε έναν μυθοπλαστικό χαρακτήρα.

Εργάστηκα σε πολλές βαρετές και βρόμικες δουλειές, αλλά αν και η δουλειά ήταν βαρετή και το αφεντικό μερικές φορές ενοχλητικό, οι άνθρωποι που εργαστήκαμε μαζί ήταν ωραίοι και ζωντανοί. Ενδιαφέροντα άτομα, με περίπλοκη ζωή.

Ίσως δαιμονοποιημένοι ως χαμίνια από τον μεσοαστικό κοινό νου, αλλά γεμάτοι αντιφάσεις και ζωή, με πολλή γενναιοδωρία, κάποιες φορές λίγο βίαιοι, αλλά ποτέ ατομιστές και εγωιστές.

Iδίως στη διάρκεια της παραμονής μου στην Αγγλία εκείνα τα φιλαράκια υπήρξαν πολύ βοηθητικά σε μένα, ακόμα κι αν πολλοί «κυριλέ» άνθρωποι θα τρόμαζαν να τους συναντήσουν σ’ ένα σκοτεινό σοκάκι τη νύχτα.

Και ναι, ήταν της εργατικής τάξης επι γενεές. Ίσως οι παππούδες τους ήταν η διάσημη «αξιοπρεπής εργατική τάξη», καθώς είμαι γιος ενός «εξειδικευμένου και ιδιαιτέρως ικανού βιομηχανικού εργάτη».

Αλλά εμείς, η νέα γενιά, με ή χωρίς πτυχίο, ήμασταν απλώς επισφαλής εργατική δύναμη διαθέσιμη για μικρής διάρκειας κακοπληρωμένες δουλειές. Και ναι, είμαστε μέρος μιας νέας εργατικής τάξης του 21^ου αιώνα.

Σ’ αυτή υπάρχουν λιγότερα μαύρα χέρια ανθρακωρύχων και μηχανικών, και περισσότερες γυναίκες, μετανάστες εργάτες, εξειδικευμένοι επισφαλείς εργάτες κάθε γλώσσας και προέλευσης.

Το ζήτημα είναι πώς ν’ αναγνωρίζουμε τους εαυτούς μας και ν’ αναπτύσσουμε τη συνείδησή μας. Γι’ αυτό έγραψα τα μυθιστορήματά μου.

Μιας και μεγάλο μέρος του μυθιστορήματος συντελείται στη Μεγ. Βρετανία, ποια είναι η γνώμη για το επίσημο πλέον Brexit, κυρίως σε σχέση με τον αντίκτυπό του στο προαναφερθέν πρεκαριάτο, είτε «εγχώριο» είτε «εισαγόμενο»;

Ασφαλώς το Brexit είναι κακό νέο για πολλούς Νοτιοευρωπαίους εργάτες που ταξιδεύουν στην Αγγλία για να δουλέψουν σε εστιατόρια και νοσοκομεία.

Το Brexit είναι μια συμφορά για εμάς τους εργάτες, γιατί είμαι βέβαιος ότι και πάλι θα υπάρξουν μετανάστες από τη νότια Ευρώπη στη Μεγάλη Βρετανία και θα εργαστούν στη «μαύρη» οικονομία, χωρίς νόμιμο ελάχιστο μισθό.

Ήδη βάσει της εμπειρίας μου υπήρχαν «μαύρες» δουλειές σε κάποια ιταλικά εστιατόρια στη Μεγάλη Βρετανία. Θα υπάρξει, δυστυχώς, αύξηση των τέτοιων δουλειών στη Μεγάλη Βρετανία.

Επιπλέον, νομίζω πως το Brexit θα αποδειχτεί κακό νέο και για την Αγγλία, αλλά θα δούμε.

Θεωρούσα τον εαυτό μου διεθνιστή, αλλά ταυτόχρονα είναι δύσκολο ν’ αναγνωρίσεις την αξία της αλληλεγγύης στη θεσμική Ευρώπη των ακραίων νεοφιλελεύθερων.

Αυτή η Ευρώπη είναι πρόβλημα και όχι λύση, έτσι κι αλλιώς, και ξέρεις καλύτερα από μένα τον τρόπο με τον οποίο η Ευρώπη έχει αντιμετωπίσει τη λεγόμενη «κρίση του χρέους» στην Ελλάδα.

Προτιμώ, λοιπόν, να μην υποστηρίζω ούτε τους οπαδούς του Brexit ούτε τους Ευρωπαίους νεοφιλελεύθερους, αν και είμαι διεθνιστής και θα προτιμούσα να μην υπάρχουν σύνορα που να περιορίζουν την κίνηση των ανθρώπων.

Αν ήταν νεότερος, ίσως ο Κεν Λόουτς να είχε θελήσει να διασκευάσει τα 108 μέτρα για τη μεγάλη οθόνη. Τον εκτιμάς ως σκηνοθέτη και για την ηθική και πολιτική του ακεραιότητα;

Αγαπώ τον Κεν, είναι ένας από τους αγαπημένους μου σκηνοθέτες, και το να διασκευαζόταν το μυθιστόρημά μου για τη μεγάλη οθόνη από εκείνον... Λοιπόν, θα ήταν η υλοποίηση του ονείρου μου!

Κι ο Ρόμπερτ Λιούις Στίβενσον, του οποίου η επιρροή παραμονεύει στο παρασκήνιο;

Μεγάλωσα με το Νησί των Θησαυρών ως το αγαπημένο μου βιβλίο.

Αργότερα, αγαπημένος μου συγγραφέας ήταν ο Τζορτζ Όργουελ. Και οι δύο επηρέασαν τη συγγραφή των 108 μέτρων.

Μια άλλη επιρροή ήταν ο Λάβκραφτ. Ενώ οι χαρακτήρες της εργατικής τάξης είναι «στιβενσονιανοί», τα αφεντικά και οι επιτηρητές είναι «λαβκραφτιανοί».

Πίσω στον Στίβενσον: κατά την άποψή μου, το Νησί των Θησαυρών ήταν η Μεγάλη Βρετανία. Αλλά δε βρίσκεις έναν θησαυρό δουλεύοντας με τον ελάχιστο μισθό, έτσι;

Ο πραγματικός θησαυρός μου ήταν η αγγλική γλώσσα, η γλώσσα του Σέξπιρ, που δεν έμαθα στο σχολείο, ούτε στα πανεπιστήμια ή στα θέατρα, αλλά καθαρίζοντας καμπινέδες και πλένοντας φαράσια στις κουζίνες της Μεγάλης Βρετανίας.

Διευθύνεις τη σειρά Working Class των Εκδόσεων Alegre. Ποιος είναι ο στόχος της σειράς και ο πολιτικός προσανατολισμός της;

Η ιδέα είναι η εξερεύνηση του φαντασιακού της νέας εργατικής τάξης. Σκοπός μου είναι η εξερεύνηση άλλων διαστάσεων που δεν μπορώ να εκφράσω στα μυθιστορήματά μου. Η εργατική τάξη είναι ανοιχτή και διαστρωματωμένη.

Mπορώ να προσφέρω μια εικόνα μόνο βάσει των εμπειριών μου.

Αλλά μια γυναίκα της εργατικής τάξης, ένα άτομο από τη χαμηλή εργατική τάξη, όπως ένας λούμπεν ή ένας μετανάστης εργάτης, μπορεί να έχουν διαφορετικές εμπειρίες από τις δικές μου, και δεν μπορώ να τις αφηγηθώ από τη σκοπιά μου.

Οπότε με αυτή σειρά θα ήθελα να γεμίσω κάποια κενά της αφήγησής μου, ώστε να δώσω μια ευρύτερη οπτική της εκμετάλλευσης και της πολιτισμικής ζωής των σύγχρονων εργατικών τάξεων.

Η ιδέα είναι να μιλήσουμε ανοιχτά. Να αφηγηθούμε τις ιστορίες μας στους εαυτούς μας, έτσι ώστε αυτές να μην ειπωθούν από άλλους με τρόπους που ούτε καν αναγνωρίζουμε εμάς τους ίδιους.

Χρησιμοποιώντας την πανδημία και ως πρόσχημα και ως ευκαιρία, η κυρίαρχη ελίτ στην Ελλάδα παραβιάζει και κατεδαφίζει πολιτικά, κοινωνικά και εργασιακά δικαιώματα κερδισμένα διαχρονικά με αγώνες. Αυτό συμβαίνει και στην Ιταλία;

Βεβαίως. Μόλις πριν από μερικές μέρες ένας κοινωνικός χώρος κατειλημμένος από πολλές φεμινίστριες εδώ στην Τοσκάνη εκκενώθηκε από τις αρχές.

Είναι μια στιγμή αδυναμίας για τα κινήματα, είναι δύσκολο να διεκδικήσεις εκ νέου τους δρόμους και να διαμαρτυρηθείς, και η εξουσία το εκμεταλλεύεται. Το ίδιο συμβαίνει με τα εργατικά δικαιώματα στα εργοστάσια.

Είναι, επομένως, ο ρόλος της ταξικά συνειδητοποιημένης πολιτικής λογοτεχνίας η καλλιέργεια ενός πνεύματος αντίστασης στην καπιταλιστική κανονικότητα και σθένους, ιδίως στις μέρες μας που φαίνεται ότι όλα σταδιακά καταρρέουν;

Απολύτως. Προσπάθησα να καταγράψω αναμνήσεις που αλλού σύντομα θα εξαφανίζονταν. Δεν είναι, ομως, μόνο θέμα αντίστασης.

Δουλεύουμε πάνω στην κουλτούρα, στο φαντασιακό, στη συμβολική σύγκρουση. Αλλά τρέφουμε το φαντασιακό μας μέσω πραγματικών συγκρούσεων.

Επομένως, οι ιστορίες μας αντιπροσωπεύουν συγκρούσεις. Και ως συγγραφείς έχουμε το χρέος να κοιτάμε μπροστά, να έχουμε προοπτικές για το μέλλον. Όχι μόνο να αντιστεκόμαστε, αλλά και να αντεπιτιθέμεθα.

Και πρέπει να δίνουμε έκφραση στις ουτοπίες. Αφηγούμαστε το πραγματικό, αλλά δεν πρέπει να είμαστε αιχμάλωτοι του ρεαλισμού, ιδίως του καπιταλιστικού ρεαλισμού.

Στην τελική, όντως χρειαζόμαστε «ήρωες» -της εργατικής τάξης ή άλλους-, ή ηθικά και ταξικά συνειδητούς και αξιοπρεπείς ανθρώπους, διαποτισμένους με συλλογικό πνεύμα, μια αίσθηση αλληλεγγύης και (αυτοσαρκαστικoύ) χιούμορ;

Όλοι γνωρίζουν το διάσημο παράθεμα του Μπέρτολτ Μπρεχτ για τους ήρωες: «Αλίμονο στη χώρα που έχει ανάγκη από ήρωες!»

Πράγματι συμφωνώ, αν σκεφτούμε τους ήρωες ως μιλιταριστικές και μπρατσωμένες αντρικές φιγούρες στις οποίες κάποιος υποτίθεται ότι αναγνωρίζει τον εαυτό του.

Δε μ’ ενδιαφέρουν αυτές οι παλαιοδεξιές αντιλήψεις. Πιο πολύ σκέφτομαι το τραγούδι του Τζον Λένον για τους ήρωες της εργατικής τάξης.

Τους καθημερινούς ανθρώπους που οι καθημερινές ζωές τους τούς ζητούν να κάνουν ηρωικά πράγματα, όπως το να επιβιώνουν με τον ελάχιστο μισθό ή να φροντίζουν παιδιά και ηλικιωμένους συγγενείς, χωρίς καμία βοήθεια από θεσμικούς φορείς.

Οι ήρωές μου δεν είναι αριστοκράτες, όπως ο Οδυσσέας που επιστρέφει στην Ιθάκη απλά και μόνο για να αποκαταστήσει μια διαταραγμένη τάξη.

Οι ήρωές μου της εργατικής τάξης είναι καθημερινοί άνθρωποι, αδύναμοι, κατεστραμμένοι. Κι όμως πολεμούν, ακόμα κι εν μέσω του χάους που έχουν διασπείρει οι διαβολικές δυνάμεις του θατσερισμού.

Οι ήρωές μου είναι αντιήρωες, ή συλλογικοί ήρωες, όπως το έπος μου είναι λαϊκό και κωμικό, γεμάτο γέλιο, χωρίς καμία πεποίθηση περί ανωτερότητας.

Aς κρατήσουμε αυτή την πεποίθηση και τον υψηλό ηρωισμό για τους λόρδους και τους ευγενείς. Αξίζουμε την κωμωδία για τις χαμηλές καταβολές μας.

Το μυθιστόρημα του Αλμπέρτο Προυνέτι 108 μέτρα: Τhe new working class hero κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Απρόβλεπτες σε μετάφραση του Βαγγέλη Ζήκου.

Carlos Zanón: «Ένας συγγραφέας “σκοντάφτει” πάνω στην αλήθεια των χαρακτήρων»

 

Ο Πέπε Καρβάλιο, ένας από τους μυθικούς επιθεωρητές του μεσογειακού νουάρ, «αναγεννιέται», επικαιροποιείται και πολιτικοποιείται στο πυκνό και λαβυρινθώδες μυθιστόρημα του Ισπανού συγγραφέα Carlos Zanón Κρίση ταυτότητας.

Μια συζήτηση με τον συγγραφέα με αφορμή την πρόσφατη κυκλοφορία του βιβλίου στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο.

Μυθιστοριογράφος, ποιητής, κριτικός λογοτεχνίας, δικηγόρος: όντως φαίνεται να είσαι αναγεννησιακός άνθρωπος.

Εμπλουτίζουν αυτά τα διαφορετικά «νήματα» της ταυτότητάς σου την κατανόηση από πλευράς σου της ανθρώπινης κατάστασης, καθιστώντας σε έτσι πιο συμπονετικό συγγραφέα;

Ένας συγγραφέας «σκοντάφτει» πάνω στην αλήθεια των χαρακτήρων, των πράξεών τους. Αυτό αποκαλύπτει ό,τι είναι κρυμμένο, τις διασυνδέσεις κάτω από τη μυθοπλασία. Δεν ξέρεις τίποτα όταν ξεκινάς να γράφεις.

Η ενσυναίσθηση, οι δυνατότητες, οι ανοιχτοί δρόμοι είναι καλή για τη μυθοπλασία.

Και μιας κι αναφέρω τη συγγραφή, την αντιλαμβάνεσαι ως μια ψυχική, διανοητική περιπέτεια;

Ναι, πιστεύω στη λογοτεχνία ως μια εμπειρία. Είναι μια συνειδητή πράξη μέσα στην οποία το ασυνείδητο πάντα «τρυπώνει». Το να γράφεις λογοτεχνία έχει πολλά επίπεδα κατανόησης. Ως αναγνώστης, μού αρέσει να μη μου φέρονται σαν εξάχρονο παιδί.

Το Κρίση ταυτότητας: Η νέα περιπέτεια του Πέπε Καρβάλιο πιο συγκεκριμένα, το πρόσφατα μεταφρασμένο στα ελληνικά μυθιστόρημά σου, είναι ένα πυκνό και λαβυρινθώδες «μεσογειακό» νουάρ.

Υποθέτοντας πως αυτό το υπο-είδος πράγματι υπάρχει, ποια, κατά τη γνώμη σου, είναι τα χαρακτηριστικά που το προσδιορίζουν;

Κάθε χώρα ή γεωγραφικό περιβάλλον ζει, πεθαίνει και σκοτώνει με έναν ορισμένο τρόπο. Η μοναξιά στο Λος Άντζελες δεν είναι η ίδια με εκείνη στη Βαρκελώνη. Ούτε και το κλίμα ή η οικογένεια ή κοινωνική δομή...

Οι Έλληνες, οι Ιταλοί, οι Ισπανοί έχουν μια παρόμοια οπτική για τη ζωή. Η βία μας είναι παρόμοια, επίσης.

Ο ίδιος ο Καρβάλιο είναι ένας μυθοπλαστικός χαρακτήρας σχεδόν μυθικών διαστάσεων στους λογοτεχνικούς κύκλους, και «ανασταίνεται» τολμηρά σ’ αυτό το μυθιστόρημα ως ένα άτομο με πολλαπλά ζητήματα ταυτότητας.

Έχεις υπάρξει θαυμαστής τόσο του Μονταλμπάν όσο και του «αυθεντικού» Καρβάλιο;

Προφανώς. Το στιλ δεν είναι παρόμοιο και η δουλειά του Μανουέλ Βάθκεθ Μονταλμπάν είναι εξαιρετικά πολύπλευρη. Ήταν και είναι είναι ένας ουσιαστικός συγγραφέας για την ισπανική λογοτεχνία του τέλους του 20^ού αιώνα.

Ποιες ήταν οι σοβαρές προκλήσεις που αντιμετώπισες στην προσπάθειά σου να «μετενσαρκώσεις» τον Καρβάλιο;

Από τεχνικής άποψης, το να λύσω την ηλικία του Πέπε Καρβάλιο και να συμπεριφέρεται με έναν πιο σύγχρονο τρόπο.

Σε ένα πιο λογοτεχνικό επίπεδο, το να μη χάσω την ταυτότητά μου ως συγγραφέας και, την ίδια στιγμή, οι άνθρωποι να αναγνωρίζουν τον Πέπε Καρβάλιο.

Η πλοκή του μυθιστορήματος, ή οι διάφορες επιμέρους πλοκές, φαίνεται πρωτίστως να λειτουργούν ως ένα πρόσχημα, ένας «καμβάς» όπου κυρίως το ταραγμένο σύμπαν του Καρβάλιο σταδιακά ξεδιπλώνεται.

Αυτή είναι η γενική προσέγγισή σου στη σύνθεση μιας πλοκής;

Οι πλοκές δεν έχουν σημασία, δεν είναι σχετικές. Δεν είναι όλοι Ρόμπερτ Λούις Στίβενσον. Σε κάποιον αρέσει ένας συγγραφέας για τον τρόπο με τον οποίο αφηγείται κάτι, όχι γι’ αυτό που αφηγείται.

Το Κρίση ταυτότητας τοποθετείται ξεκάθαρα στο πλαίσιο της σύγχρονης Καταλονίας που, με τη σειρά της, αντιμετωπίζει τη δικιά της κρίση ταυτότητας ενόψει του κρίσιμου δημοψηφίσματος του 2017.

Πώς έχει έκτοτε εξελιχθεί η κοινωνικο-πολιτική κατάσταση στην περιοχή; 

Η κατάσταση είναι στάσιμη. Υπήρξε μια συμφορά για όλη την κοινωνία και, όπως στον υπόλοιπο κόσμο, οι απόψεις έχουν πολωθεί και έχει ανοίξει η πόρτα σε επικίνδυνες πολιτικές επιλογές.

Είναι η σχέση σου με τη Βαρκελώνη τόσο έντονη όσο του Καρβάλιο; Λειτουργεί συχνά ως η πηγή έμπνευσής σου;

Νομίζω ότι όχι. Ο Καρβάλιο και ο Μανουέλ Βάθκεθ Μονταλμπάν είχαν μια συναισθηματική νοσταλγία που προσπάθησα να διατηρήσω, αλλά που δεν είναι δικιά μου.

Η Βαρκελώνη είναι μια εξαιρετικά λογοτεχνική πόλη, που την έχουν φανταστεί σε μεγάλο βαθμό πολλοί συγγραφείς, ένας τόπος ελπίδων και ονείρων.

Μπαίνεις στον πειρασμό να συνεχίσεις τη μυθοπλαστική εξερεύνηση του «αναστημένου» Καρβάλιο σε ένα «σίκουελ» ή ήταν αυτό το μυθιστόρημα όντως κάτι μοναδικό;

Δεν ξέρω!

Ή υπάρχει περίπτωση το επόμενο μυθιστόρημά σου να εκτυλίσσεται στη χτυπημένη από την πανδημία Βαρκελώνη;

Όχι, σε παρακαλώ! Πρέπει να προσπαθήσουμε να μην πέσουμε σ’ αυτό το θέμα.

Το μυθιστόρημα του Carlos Zanón Κρίση ταυτότητας: Η νέα περιπέτεια του Πέπε Καρβάλιο κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο σε μετάφραση της Βασιλικής Κνήτου. 

Pedro Juan Gutiérrez: «Ο κόσμος αυτός χρειάζεται αγάπη, γενναιοδωρία, συμπόνια»

 

Ένας παθιασμένος στοχασμός για την αγάπη, τη ζωή, τη γραφή, την πολιτική, την Κούβα και την Ευρώπη, το αφήγημα Ημερολόγιο επιβίωσης βρίσκει τον Pedro Juan Gutiérrez, εκ των σημαντικότερων Κουβανών συγγραφέων, σε εξαιρετική φόρμα.

Συνομιλώντας μαζί του με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο τον Δεκέμβριο.

«Το μυθιστόρημα αυτό είναι έργο μυθοπλασίας», γράφετε στην εισαγωγή του Ημερολογίου επιβίωσης, αν και βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα. Επανεπινοείτε διαρκώς τον εαυτό σας μέσα από τη συγγραφική σας δουλειά;

Τη λογοτεχνία ή καλύτερα τη γραφή την καταλαβαίνω ως διαρκή στοχασμό πάνω στην ίδια μου τη ζωή και το περιβάλλον στο οποίο ζω.

Μια επανεπινόηση όλων αυτών που έχω περάσει στη ζωή μου, τα οποία τα φιλτράρω, κρατάω την ουσία τους και τα χρησιμοποιώ.

Ποια ανάγκη σάς ώθησε, λοιπόν, να αναπλάσετε/μεταπλάσετε αυτό το προσωπικό «υλικό», δύο δεκαετίες και πλέον αργότερα;

Κανένας δεν γνωρίζει με απόλυτη βεβαιότητα γιατί αποφάσισε να γράψει αυτό το μυθιστόρημα ή αυτό το διήγημα και όχι ένα άλλο. Τουλάχιστον εγώ έτσι λειτουργώ.

Υπάρχει και άλλος τύπος συγγραφέα, εκείνοι που είναι πιο ορθολογικοί και γράφουν ιστορικά μυθιστορήματα ή κάτι παρεμφερές και πράγματι τους είναι σαφές αυτό που κάνουν. Για μένα δεν είναι ποτέ. Η γραφή μου είναι ένα ατελείωτο πείραμα.

«Ο έρωτας προϋποθέτει πάντα έναν βαθμό υπευθυνότητας», διατείνεστε- και σωστά. Τον έχετε χορτάσει τον έρωτα ή τον αποζητάτε ακόμα;

Πάντα, από τότε που γεννήθηκα, η καρδιά μου ξεχειλίζει αγάπη. Πράγμα που μερικές φορές είναι πρόβλημα στον αυτό κόσμο που η αγάπη δεν επαρκεί, όσο τουλάχιστον θα ήταν απαραίτητο για να ζούμε καλύτερα.

Ο κόσμος αυτός χρειάζεται αγάπη, γενναιοδωρία, συμπόνια.

«Καθετί ατελές με έλκει», παραδέχεστε σε κάποιο σημείο. Γιατί;

Υποθέτω πως είναι η ροπή μου. Δεν μου αρέσουν ούτε με ελκύουν οι όμορφες γυναίκες, οι τέλειες γειτονιές, τα σούπερ καθαρά και τακτοποιημένα σπίτια, τίποτα απ’ όσα περιλαμβάνονται στους κανόνες της τελειότητας.

«Ο καπιταλισμός είναι μια μαλακία και ο σοσιαλισμός ακόμα χειρότερος», υποστηρίζετε αφοριστικά.

Για τον καπιταλισμό συμφωνώ και επαυξάνω, αλλά ο σοσιαλισμός γιατί; Κοσμοθεωρητικά ή στην εφαρμοσμένη του εκδοχή που βιώσατε;

Ο χαρακτήρας που μιλάει είναι μανιασμένος. Ένας Πέδρο Χουάν έξαλλος απέναντι στον εαυτό του και απέναντι στον κόσμο, που καταλήγει να γράφει τη Βρόμικη τριλογία της Αβάνας. Και είναι κόντρα στα πάντα. Δεν αντέχει ούτε τον ίδιο του τον εαυτό.

«Πάντα με απωθούσε οτιδήποτε είχε να κάνει με κάποια οργάνωση, συνοχή και πειθαρχία», γράφετε αλλού.

Η συγγραφή δεν απαιτεί πειθαρχία, πόσο μάλλον ενός αφηγήματος χωρίς παραγράφους, αλλά με εξαιρετική συνοχή και εσωτερικό ρυθμό;

Και πάλι, αναφέρομαι σε έναν χαρακτήρα αποπροσανατολισμένο, πάντα μεθυσμένο, απελπισμένο, υπερσεξουαλικό, τσακισμένο από τη ζωή, που δεν μπορεί να δει τη θετική πλευρά των πραγμάτων και που επιπλέον, από γενετική προδιάθεση, πηγαίνει πάντα κόντρα σε όλα.

«Υπανάπτυξη είναι η αδυναμία συσσώρευσης εμπειρίας», έγραφε ο Εδμούντο Δεσνόες στις Μνήμες υπανάπτυξης. Γιατί περιγράφει με τέτοια ακρίβεια την κουβανική ψυχοσύνθεση;      

Οι Μνήμες υπανάπτυξης είναι ένα μυθιστόρημα του Εδμούντο Δεσνόες στο οποίο βασίζεται και η ομώνυμη ταινία. Είναι ένας ευφυέστατος τρόπος να συνθέσει κανείς σε μία φράση όλη τη σημασία της υπανάπτυξης.

Συχνά σας συγκρίνουν με συγγραφείς όπως ο Χένρι Μίλερ, ο Μπουκόβσκι ή ο Ζενέ. Σας ενοχλεί αυτό, σας ευχαριστεί, σας είναι αδιάφορο;

Δεν έχω καμία σχέση με κανέναν από αυτούς.

Ο κόσμος μου είναι τροπικός, ανδρικός, με φτωχούς και πάρα πολύ φτωχούς ανθρώπους, ανθρώπους χαρούμενους που χρησιμοποιούν το σεξ για να χαρούν και να ξεχάσουν για λίγο τις δύσκολες συνθήκες της ζωής τους.

Ανθρώπους αγωνιστές που προχωρούν μπροστά όπως μπορούν, χωρίς μαλθακότητα και χωρίς παράπονα.

«Ίσως γράφω μόνο και μόνο για να αποφύγω το ταξίδι στο κέντρο της κόλασης­», εξομολογείστε. Μόνο γι’ αυτό;

Μέσα μου, η γραφή λειτουργεί ως ψυχοθεραπεία, χωρίς αμφιβολίες. Όταν γράφω γυρίζω σελίδα, ξεχνάω τα πάντα και προχωράω μπροστά.

«Όλα είναι απρόβλεπτα εάν είσαι δημιουργός και ρισκάρεις να παραβιάσεις τους κανόνες», επισημαίνετε. Απολαμβάνετε τη μη προβλεψιμότητα των πάντων και την παραβίαση των κανόνων;

Δεν πιστεύω ούτε στους κανόνες της γραμματικής. Η ζωή είναι απρόβλεπτη. Δεν ξέρουμε τι θα συμβεί ούτε το επόμενο λεπτό. Υπάρχει μια ποίηση σε αυτό. Είναι ένας τρόπος, ένα στιλ ζωής.

«Η ζωή είναι παιχνίδι, όχι διαγωνισμός», υπογραμμίζετε. Έτσι τη βιώνετε ακόμη;

Απολύτως. Είναι το αγαπημένο μου μότο από τότε που ήμουν πολύ νέος. Πάντα τα βλέπω όλα ως παιχνίδι, χωρίς μεγαλύτερη σημασία. Δεν είμαι ανταγωνιστικός.

Λυπάμαι τους συνάδελφους συγγραφείς που προσπαθούν, ανταγωνίζονται, επιθυμούν βραβεία, χειροκροτήματα, χρήματα, φήμη, να είναι παρόντες.

Όλες αυτές οι κοινοτοπίες, για ποιον λόγο; Δουλεύουν σαν σκύλοι και δεν απολαμβάνουν τη ζωή, δεν αφήνουν χώρο στη χαρά, στη διασκέδαση, στα ταξίδια.

Και μια μέρα αρρωσταίνουν και πεθαίνουν και σε τρεις μήνες κανείς δεν τους θυμάται. Χαραμίζουν τη ζωή τους.

Παραμένετε «ανεξάρτητος και αντιδραστικός», όπως την περίοδο που εισαχθήκατε για πρώτη φορά στην κομμουνιστική εκπαίδευση/«κατήχηση»;

«Born to be free». Ναι, και θα συνεχίσω να είμαι ανεξάρτητος. Σιχαίνομαι τις αρχές που επιχειρούν να κατευθύνουν τα βήματά μου. Όχι. Ας μην περιμένουν τίποτα από εμένα.

Έχοντας ζήσει και ταξιδέψει σε Ευρώπη και Κούβα, έχετε πια κατασταλάξει πού νιώθετε πιο μεγάλη οικειότητα;

Αυτή τη στιγμή είμαι στην Ισπανία και θα παραμείνω εδώ για λίγο καιρό ακόμα.

Εδώ και 23 χρόνια ζω 6 μήνες στην Αβάνα και 6 μήνες στην Ευρώπη. Είναι θαυμάσιο. Με βοηθάει να αλλάξω την οπτική μου. Να διευρύνω τους ορίζοντές μου. Και είναι προνόμιο. Λίγοι άνθρωποι μπορούν να ζουν έτσι. Γι’ αυτό και είμαι ευγνώμων.

Ευχαριστώ θερμά την Ντόρα Τσακνάκη, υπεύθυνη Γραφείου Τύπου των Εκδόσεων Μεταίχμιο, για την πολύτιμη συνδρομή της στη διοργάνωση της συνέντευξης με τον συγγραφέα.

Ευχαριστώ, επίσης, ιδιαιτέρως την Δέσποινα Δρακάκη, η οποία επιμελήθηκε τη μετάφραση των ερωτήσεών μου στα ισπανικά και των απαντήσεων στα ελληνικά.

Το αφήγημα του Pedro Juan Gutiérrez Ημερολόγιο επιβίωσης κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο σε μετάφραση της Κλεοπάτρας Ελαιοτριβιάρη.