Γιόχεν Βόιτ: «Στη Γερμανία έχουμε κουλτούρα μνήμης»

Ιστορικός και συγγραφέας, ο Γερμανός Γιόχεν Βόιτ αποτύπωσε με τον ιρανικής καταγωγής εικονογράφο Χάμεντ Έσρατ στο κόμικ Κάτω ο Χίτλερ! Ή γιατί ο Καρλ δεν ήθελε να είναι ποδηλάτης την πραγματική ιστορία μιας παρέας θαρραλέων δεκαπεντάχρονων που αντιστάθηκαν στο ναζιστικό καθεστώς.

Κουβεντιάζοντας με τον Γιόχεν Βόιτ, με αφορμή την παρουσίαση του κόμικ στο πλαίσιο της 16^ης Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου στη Θεσσαλονίκη.

Πού και πότε γνωριστήκατε με τον εικονογράφο του κόμικ Κάτω ο Χίτλερ! Ή γιατί ο Καρλ δεν ήθελε να είναι ποδηλάτης Χάμεντ Έσρατ;

Συναντηθήκαμε στο Σαλόνι των Κόμικ στο Ερλάνγκεν πριν από τρία χρόνια. Πήγα εκεί γιατί είμαι μεγάλος φαν των κόμικ. Καθόταν και υπέγραφε την καινούρια του δουλειά και κουβεντιάσαμε.

Είχα στο σακίδιό μου μια ιστορία από την Ερφούρτη όπου μένω και είμαι υπεύθυνος σε ένα τόπο μνήμης στεγαζόμενο στο χώρο μιας παλιάς φυλακής.

Όπως φαντάζεσαι, σε μια φυλακή κυκλοφορούν ιστορίες για ανθρώπους που δεν ήταν ένοχοι και υπήρξαν έγκλειστοι για πολιτικούς λόγους. Στη Γερμανία βιώσαμε μέσα σε ένα αιώνα την «ευχαρίστηση» δύο δικτατοριών: των φασιστών-εθνικοσοσιαλιστών και μετά την κομμουνιστική.

Με την ιστορία μιας ομάδας δεκαπεντάχρονων Γερμανών που αντιστάθηκαν στον Χίτλερ ρισκάροντας τόσα πολλά πήγα, λοιπόν, στο Ερλάνγκεν σε αναζήτηση εικονογράφου που θα του άρεσε η ιδέα να την αποτυπώσει.

Από την ομάδα ήξερα τον μόνο επιζώντα, τον Καρλ Μέτσνερ.

Πότε συνάντησες τον Καρλ Μέτσνερ για πρώτη φορά;

Η επαφή μου με τον Καρλ Μέτσνερ χρονολογείται από το 2012, νομίζω. Είδα αυτόν τον ηλικιωμένο, μικροκαμωμένο άνθρωπο να έρχεται στο κτίριο. Μου είπαν ότι ήταν θαρραλέος, εργαζόταν ως ιερέας κι ήταν εναντίον του συστήματος του κρατικού σοσιαλισμού και μέλος της ειρηνικής επανάστασης των τελών της δεκαετίας του ’80.

Ήταν τόσο σεμνός, ποτέ δε μιλούσε γι’ αυτή την ιστορία. Τον ρωτήσαμε, και μετά άρχισε να μιλά. Θέλαμε να βάλουμε αυτή την ιστορία στην ατζέντα. Στη Γερμανία είμαστε παγκόσμιοι πρωταθλητές στη μνήμη. Έχουμε κουλτούρα μνήμης. 

Αυτή η ιστορία, όμως, ήταν σχετικά λιγότερο γνωστή ή και εντελώς άγνωστη σε σχέση, για παράδειγμα, με εκείνη των αδερφών Σολ.

Κανένας δεν ήξερε γι’ αυτή την αντιστασιακή ομάδα από την Ερφούρτη. Πραγματοποιήσαμε έρευνα επί τρία χρόνια,  διεξήγαμε συνεντεύξεις και συγγράψαμε ένα επιστημονικό βιβλίο.

Ήταν μια προσπάθεια να μιλήσουμε για ένα ιστορικό ζήτημα με διαφορετικό τρόπο- όχι επιστημονικό, αλλά συναισθηματικό. Στόχος μου ήταν να δείξω ότι κάτι τέτοιο ήταν δυνατό, και κάποιες φορές αναγκαίο.

Με ένα πιο ελκυστικό οπτικά τρόπο.

Σκέφτηκα, λοιπόν, να τοποθετήσω στο κέντρο  της ιστορίας έναν άνθρωπο του οποίου η ζωή συνεχίστηκε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και που μπήκε σε μπελάδες και με το νέο σύστημα.

Η αντίστασή του δεν ενδιέφερε κανένα στη ΛΔΓ, κανένας δεν του είπε ότι ήταν ήρωας, ούτε ποτέ πήρε λεφτά από το κράτος όπως οι κομμουνιστές. Η αντίσταση της ομάδας του δε «μετρούσε».

Ο ίδιος ήταν περήφανος και μετριόφρων άνθρωπος. Έλεγε, λοιπόν: «Αφού κανένας δε νοιάζεται, ούτε κι εγώ θα νοιαστώ». Όταν πια ήταν πάνω από 80, μπορούσαν να τον πείσουν να λάβει ένα μηνιαίο επίδομα.

Σε κάθε περίπτωση, ήταν πρόθυμος να μοιραστεί την ιστορία του, κι αυτό είναι εξαιρετικά πολύτιμο για όλους μας.

Υπήρξαμε πολύ τυχεροί.

Επιστρέφοντας στον τρόπο αποτύπωσης της ιστορίας, δεν απευθύνεστε μόνο σε εφήβους. Στο ρωτάω επειδή υπάρχει η συνήθης παρανόηση πως τα κόμικ αφορούν μόνο σε παιδιά και εφήβους.

Δεν πρόκειται για παιδικό βιβλίο. Δε με ενοχλεί, πάντως, οταν δημοσιεύεται ένα άρθρο για το βιβλίο μας στη λογοτεχνική σελίδα για παιδιά της Süddeutsche Zeitung.

Σε σχέση με το κόμικ μας, αρχικά σκέφτηκα ότι θα ήταν καλό να δώσω κάποιες γενικές πληροφορίες για την πολιτική κατάσταση της περιόδου. Είχαμε κατά νου ένα αναγνωστικό κοινό από 15 ετών και πάνω, της ίδιας ηλικίας με τους μαθητές που είχαν δημιουργήσει την αντιστασιακή ομάδα. 

Πώς εξελίχτηκε η συνεργασία με τον Χάμεντ;

Ο Χάμεντ ενδιαφέρθηκε πραγματικά. Κατάγεται από το Ιράν. Ο πατέρας του είχε βιώσει παρόμοια καταπίεση από το πολιτικό σύστημα της χώρας. Όταν ο Χάμεντ ήταν παιδί, κατέφυγαν στη Δυτική Γερμανία. Ίσως γι’ αυτό ενδιαφέρθηκε για την ιστορία.

Βεβαίως νιώθει Γερμανός τώρα, είναι Γερμανός συγγραφέας, έχει μεγαλώσει στη Γερμανία και ζει επί μακρόν στο Βερολίνο. Είναι άνθρωπος της οικογένειας, και η σύζυγός του είναι έγκυος στο δεύτερο παιδί τους.

Είχαμε πολύ καλή σχέση, όπως επίσης και διαμάχες.

Πολύ παραγωγικό και υγιές μεταξύ συνεργατών, θα έλεγα!

Δεν είμαι εύκολος άνθρωπος, ούτε κι εκείνος.

Στην αρχή υπήρξα πολύ αφελής. Σκεφτόμουν να αφηγηθούμε την ιστορία σε πενήντα σελίδες. Εκείνος αντιπρότεινε να της δώσουμε λίγο χώρο. Κι έτσι μεγάλωσε.

Μεγάλωσε κι η απήχηση του κόμικ στο γερμανικό κοινό; Πώς έχει γίνει δεκτό;

Η κριτική υπήρξε πολύ φιλική. Δεν είναι μπεστ σέλερ, αλλά ήδη το Δεκέμβρη του 2018 βγήκε η δεύτερη έκδοση. Έχουν πουληθεί τρεις με τέσσερις χιλιάδες αντίτυπα. Πρόκειται για επιτυχία. Είμαστε περήφανοι γι’ αυτό το κόμικ.

Αναφέρθηκες νωρίτερα στην «κουλτούρα μνήμης» που κυριαρχεί στη Γερμανία. Πώς ερμηνεύεις, λοιπόν, την ανησυχητική άνοδο της Ακροδεξιάς στη χώρα, όπως επίσης και σε πανευρωπαϊκό, αλλά και παγκόσμιο, επίπεδο;

Οι άνθρωποι αναζητούν προσανατολισμό, ξέρεις. Θέλουν να νιώσουν οικεία. Έχει να κάνει με τις διαφορές ανάμεσα σε αυτούς που είναι πλούσιοι με ένα χυδαίο και διεστραμμένο τρόπο κι όσους προσπαθούν να τα βγάλουν πέρα στην καθημερινή τους ζωή και δεν ξέρουν τι θα φέρει το αύριο.

Προσωπικά ανήκω στη λεγόμενη «μεσαία τάξη» και θα πρέπει να παραμείνουμε καλλιεργημένοι, να μη χάσουμε τα λογικά μας. Το πολιτικό φάσμα στη Γερμανία εκτείνεται από την άκρα Αριστερά που επίσης δεν κινείται κάθε φορά σε δημοκρατικό έδαφος μέχρι την άκρα Δεξιά.

Δεν ισχυρίζομαι, ωστόσο, ότι η κατάσταση είναι όπως το 1932 και πως βρισκόμαστε στα πρόθυρα μιας δικτατορίας. Δεν το πιστεύω αυτό. Είναι υστερικό.

Περισσότερες πληροφορίες για το κόμικ των Γιόχεν Βόιτ και Χάμεντ Έσρατ Κάτω ο Χίτλερ! Ή γιατί ο Καρλ δεν ήθελε να είναι ποδηλάτης, το οποίο παρουσιάστηκε στο πλαίσιο της 16^ης Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου στη Θεσσαλονίκη,  εδώ και εδώ.