Ίλντικο Ενιέντι: «Ο τεχνητός κόσμος είναι φαντασία “παγωμένη” στην ύλη»

Γλυκομίλητη, ευγενέστατη και εξαιρετικά σεμνή, η Ίλντικο Ενιέντι, μια από τις κορυφαίες Ουγγαρέζες σκηνοθέτριες, επέστρεψε φέτος στο κινηματογραφικό προσκήνιο, 18 χρόνια μετά το Σίμων ο Μάγος, με την ταινία Η ψυχή και το σώμα. Το φιλμ, το οποίο αφηγείται μια από τις πιο ευρηματικές και ασυνήθιστες ερωτικές ιστορίες που έχω παρακολουθήσει τα τελευταία χρόνια, απέσπασε τη Χρυσή Άρκτο στη φετινή Μπερλινάλε, και αποτελεί την ταινία έναρξης του 58^ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, το οποίο φιλοξενεί πλήρες αφιέρωμα στο έργο της Ίλντικο Ενιέντι, παρουσία της ίδιας. Κουβεντιάζοντας με την σκηνοθέτρια.

Τι σας κράτησε για τόσο καιρό μακριά από τη δημιουργία ταινιών μυθοπλασίας;

Τα λεφτά! Αναζητούσα πρότζεκτ για φιλμ μυθοπλασίας διαρκώς. Δεν ήμουν, λοιπόν, μακριά από τις ταινίες μυθοπλασίας. Μέρα νύχτα δούλευα πάνω σε εγχειρήματα, απλώς δε χρηματοδοτήθηκαν ποτέ.

Η αναμονή άξιζε τον κόπο, ωστόσο, γιατί η πιο πρόσφατη ταινία σας Η ψυχή και το σώμα, την οποία παρακολούθησα στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Σαράγεβο, αφηγείται μια από τις, πιθανόν, πιο ευρηματικές, παιγνιώδεις, παράξενες και υπέροχες ερωτικές ιστορίες που έχουν σκηνοθετηθεί τα τελευταία χρόνια.

Σε ευχαριστώ πολύ!

Νομίζετε ότι, όπως και οι ίδιοι οι χαρακτήρες του φιλμ, ως κοινωνίες και ως άτομα υποφέρουμε από κάποιου είδους συναισθηματική αναπηρία;

Νομίζω πως, όταν ζεις σε ένα τρελό κόσμο, τότε, αν είσαι φυσιολογική ανθρώπινη ύπαρξη με φυσιολογική ευαισθησία, γίνεσαι εσύ μη κανονικός. Οι ήρωες είναι τόσο περιορισμένοι στη συναισθηματική τους ζωή, κι αυτό είναι μια ένδειξη της ψυχικής τους υγείας, γιατί αντιδρούν έτσι σε μια αφύσικη κατάσταση κι ένα σκληρό κόσμο, όπου η σκληρότητα θεωρείται φυσιολογική. Όπως στο σφαγείο.

Η δουλειά σας με τους ηθοποιούς ήταν θαυμάσια. Πώς ήταν η συνεργασία σας μαζί τους, δεδομένου ότι η πρωταγωνίστρια (Alexandra Borbély) είναι μια έμπειρη θεατρική, κυρίως, ηθοποιός, ενώ ο πρωταγωνιστής (Géza Morcsányi) ερασιτέχνης;

Είμαι βαθιά ευγνώμων απέναντί τους, γιατί και για τους δύο ήταν μεγάλη δουλειά και δεν έπαιξαν. Κατά κάποιο τρόπο, καθετί πραγματικά σημαντικό συνέβη πριν τα γυρίσματα. Απλώς έγιναν αυτοί οι χαρακτήρες, χρησιμοποιώντας διαφορετικά εργαλεία, καθώς προέρχονται από διαφορετικά περιβάλλοντα. Κι αυτό δεν αφορούσε μόνο στους ηθοποιούς, αλλά και στους υπόλοιπους συντελεστές, ακόμα κι εκείνους στα πιο μικρά πόστα: όλοι ενεπλάκησαν τόσο βαθιά, ήταν τόσο αυθεντικοί και εναρμονίστηκαν με τη ροή της ταινίας, που συνεισέφεραν στο σκοπό της.

Όσο για τα ζώα που εμφανίζονται στο φιλμ;

Τα ζώα δεν είναι ποτέ κάλπικα. Είναι πάντοτε εκεί, 100%. Είναι ανίκανα να είναι κάτι άλλο εκτός από τους εαυτούς τους. Γι’ αυτό έχουν μια τοσό ισχυρή φυσική παρουσία και στο μισό ίντερνετ παρακολουθείς βίντεο με γάτες: γιατί είναι κάτι σπάνιο και πολύτιμο, ενσαρκώνουν τόσα πολλά, δεν παίζουν ρόλους, δεν επιδιώκουν να ευχαριστήσουν τον οποιονδήποτε. Είναι απλώς ο εαυτός τους.

Η οπτική γλώσσα που χρησιμοποιείτε, πάντως, είναι μαγευτική και προσθέτει στο αποτέλεσμα των ερμηνειών. Κι αυτό διαφοροποιεί τις ταινίες σας, το ότι έχουν αυτή την εφευρετική, παιχνιδιάρικη, ακόμα και παιδική ποιότητα. Πόσο σημαντική είναι, λοιπόν, για σας η δύναμη της φαντασίας;

Νομίζω πως είναι παρούσα σε κάθε δευτερόλεπτο της ζωής μας. Ακόμα και τα πιο απλά αντικείμενα που χρησιμοποιούμε και ό,τι βλέπουμε τριγύρω μας είναι ο καρπός της φαντασίας ενός ορισμένου ανθρώπου ή μιας ομάδας. Ο υλικός κόσμος γύρω μας, επομένως, ο τεχνητός κόσμος που έχει δημιουργηθεί από τον άνθρωπο, είναι φαντασία «παγωμένη» στην ύλη. Όπως ένα κτίριο, μια καρέκλα όπου κάθεσαι. Η φαντασία, τα οράματα άγνωστων ανθρώπων μας περιβάλλουν, όταν περπατάμε στον κόσμο.

Πιστεύετε ακόμα στη μαγεία που ο κινηματογράφος ως μέσο μπορεί να κρύβει;

Όταν αυτός ξεκίνησε, και τείνουμε να το ξεχνάμε, ένα πολύ βασικό όνειρο της ανθρωπότητας έγινε πραγματικότητα. Από τους προϊστορικούς χρόνους, ξέρεις, ο άνθρωπος ήθελε να διατηρήσει τον εαυτό του στην αιωνιότητα, να έχει μια αιώνια ζωή. Κι αυτό κάνει το σινεμά, αυτή είναι η μαγεία των αδερφών Λυμιέρ, από τη μία. Από την άλλη, ελκυόμαστε από την πιθανότητα πραγμάτων που δεν υφίστανται. Κι αυτή είναι η μαγεία του Μελιέ. Τι σπουδαίο προνόμιο είναι τούτο, να ζούμε με αυτή την εφεύρεση, κι όχι πριν από αυτή!

Φαίνεται, πάντως, πως η ταινία σας έχει καταφέρει να μαγέψει κοινά ανά τον κόσμο, ενώ έχει κερδίσει βραβεία και αποσπάσει εκτίμηση. Περιμένατε κάτι τέτοιο, μετά από μια τόσο μακρά απουσία από το φεστιβαλικό κύκλωμα;

Είναι τόσο σπάνιο, κι είμαι τόσο ευτυχισμένη γι’ αυτό, που και το κοινό και οι κριτικοί βρίσκουν το φιλμ ελκυστικό. Όταν το ξεκίνησα, ήμουν πολύ σίγουρη πως δεν ήθελα να επιστρέψω μετά από ένα τόσο μεγάλο κενό με κάτι μεγαλόπρεπο. Ήθελα να το διατηρήσω απλό και μικρό. Το εξήγησα, λοιπόν, και στους συναδέλφους μου, πως πρέπει να το κρατήσουμε έτσι, αλλιώς θα ήταν αντίθετο στην ίδια του τη φύση. Το ότι αγγίζει τόσο άμεσα τόσο πολλούς ανθρώπους αποτέλεσε, επομένως, για μένα μεγάλο σοκ και έκπληξη.

Πρόσφατα πέθανε ένας από τους μεγάλους του ουγγρικού σινεμά, ο Κάρολι Μακ. Ήταν ένας άνθρωπος που μέσω της δουλειάς του σας επηρέασε στις κινηματογραφικές σας αναζητήσεις;

Ήταν, επίσης, ένας καλός φίλος, αλλά και δάσκαλος στη Σχολή Κινηματογράφου. Ένα πολύ δυνατό, ασυνήθιστο, φανταχτερό είδος δασκάλου. Όταν επρόκειτο να δώσω για τις εισαγωγικές εξετάσεις, μια διαδικασία διάρκειας τριών μηνών όπου συμμετείχαν 600 άτομα και μόνο 6 γίνονταν δεκτά, σε κάθε γύρο ερχόμουν σε σύγκρουση με τον, κατά τα άλλα, υπέροχο κινηματογραφιστή που θα γινόταν ο δάσκαλός μου. Όπως μου είπε ο ίδιος αργότερα, ήταν ο Κάρολι Μακ που κάθε φορά έλεγε: «Άκου, άσε αυτό το κορίτσι να κάνει άλλο ένα βήμα, να συνεχίσει και στον επόμενο γύρο, γιατί υπάρχει κάτι σ’ αυτόν τον άνθρωπο».

Όπως αποδεικνύεται, είχε δίκιο- και με το παραπάνω! Ελπίζω, λοιπόν, να συνεχίσετε να τιμάτε τη μνήμη και τα διδάγματά του.

Σε ευχαριστώ πολύ!

Ευχαριστώ θερμά την Teréz Koncz, συντονίστρια της φεστιβαλικής προώθησης του φιλμ Η ψυχή και το σώμα, για την πολύτιμη συμβολή της στον προγραμματισμό της συνέντευξης.

Στο πλαίσιο του 58ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης (2-12 Νοεμβρίου) πραγματοποιείται πλήρες αφιέρωμα στο έργο της Ίλντικο Ενιέντι, παρουσία της ίδιας. Η ταινία Η ψυχή και το σώμα ανοίγει το 58ο ΦΚΘ την Πέμπτη 2 Νοεμβρίου στον κινηματογράφο Ολύμπιον στις 20:00. Επαναληπτική προβολή: Παρασκευή 3 Νοεμβρίου, Ολύμπιον, 15:30. Μέσα στο προσεχές διάστημα θα κυκλοφορήσει και στις αίθουσες από τη StraDa Films.