Κίρμεν Ουρίμπε: «Το ισπανικό κράτος δεν προέβη ποτέ στην ηθική ανάγνωση της Ιστορίας του»

Μυθιστοριογράφος και ποιητής, ο Κίρμεν Ουρίμπε είναι από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της σύγχρονης βασκικής λογοτεχνίας. Στο μυθιστόρημά του Την ώρα που ξυπνάμε μαζί μας παρουσιάζει ένα συναρπαστικό πανόραμα της βασκικής κοινωνίας του 20ού αιώνα μέσα από την ιστορία μιας πραγματικής οικογένειας.

Κουβεντιάζοντας μαζί του για τη γραφή, την ΕΤΑ, το φρανκισμό, την πολιτική κατάσταση στην Ισπανία και την Ακροδεξιά.

Στο μυθιστόρημά σου Την ώρα που ξυπνάμε μαζί συνδυάζεις τη μυθοπλασία με τον πρωτοπρόσωπο ιστορικό σχολιασμό και τη δοκιμιακή προσέγγιση. Λόγω των θεμάτων που θίγεις ή γιατί σε γοητεύει αυτό το αφηγηματικό ύφος;

Νομίζω ότι ισχύουν και τα δύο, γιατί μου αρέσουν τα μυθιστορήματα που αναμιγνύουν τα πραγματικά γεγονότα με τη μυθοπλασία. Λατρεύω συγγραφείς οι οποίοι γράφουν κατ’ αυτό τον τρόπο, όπως ο Εμμανουέλ Καρέρ ή ο Χαβιέρ Θέρκας. Μου αρέσει αυτό το είδος νέας αφήγησης που πιστεύει πως πραγματικοί άνθρωποι μπορούν επίσης να γίνουν χαρακτήρες ενός μυθιστορήματος. Αυτός ήταν ο πρώτος λόγος.

Επιπλέον, η ιστορία δε θα ήταν πιστευτή από τον αναγνώστη, αν δε χρησιμοποιούσα τη βιογραφία της οικογένειας Λεταμέντι-Ουρέστι.

Σε κάθε περίπτωση, η ζωή είναι συνήθως πιο ποικιλόμορφη, συναρπαστική και απρόβλεπτη από την πλειονότητα των μυθοπλαστικών αναδημιουργιών της.

Έχοντας σπουδάσει Συγκριτική Λογοτεχνία, δεν αισθάνομαι τόσο άνετα με τη συμβατική μυθοπλασία. Αποφάσισα, λοιπόν, να γράψω το μυθιστόρημα σεβόμενος τα ονόματα, τους τόπους, τα ιστορικά γεγονότα.

Με μια δόση μυθοπλασίας, πάντως.

Ασφαλώς, μυθιστόρημα είναι με ιστορικά στοιχεία και, εν μέρει, δοκιμιακή προσέγγιση. (Γέλια). Αλλά ο αναγνώστης πρέπει να ξέρει ότι του λέω μια αληθινή ιστορία. Κι εγώ μπορώ να φανταστώ τι έκαναν ή βίωσαν οι ήρωες, κι όχι να τα επινοήσω. Στόχος μου ήταν να γράψω πώς η μειονότητα των Βάσκων έζησε τον 20ό αιώνα.

Συνεργάστηκες με τα νεότερα μέλη της οικογένειας Λεταμέντι-Ουρέστι ώστε τα βιώματά τους να αποδοθούν με τον πιο αληθοφανή τρόπο, ή απλώς τα συμβουλεύτηκες κι η περαιτέρω διαδικασία ήταν μοναχική;

Τα συμβουλεύτηκα και βρεθήκαμε πολλές φορές, αλλά -κι αυτό είναι περίεργο- η οικογενειακή μνήμη μπορεί επίσης να είναι μυθοπλαστική. Έπειτα, συναντήθηκα με ιστορικούς, διάβασα πολλά βιβλία και διεξήγαγα εκτεταμένη αρχειακή έρευνα στη Χώρα των Βάσκων, στη Βαρκελώνη, στη Μαδρίτη, στις Η.Π.Α. Η Ικέρνε, ο Τσομίν και ο Πάτσι δεν ήξεραν πολλά για τους γονείς τους πριν διαβάσουν το βιβλίο. (Γέλια).

Τα ανακαλύψατε μαζί.

Ακριβώς. Μπορούσαν να δουν τους γονείς τους όπως πραγματικά ήταν και όχι όπως τους θυμόντουσαν. Η συγγραφή του μυθιστορήματος έμοιαζε με τη συμπλήρωση ενός παζλ. Πολλές ψηφίδες του ήταν σαν χαμένες.

Υποθέτω ότι ανέσυρες και πολλές δικές σου αναμνήσεις από την πρόσφατη Ιστορία της Χώρας των Βάσκων.

Ασφαλώς. Πιστεύω στον ενεργό συγγραφέα, μια ιδέα που προέρχεται από τον Β. Γκ. Ζέμπαλντ, ο οποίος άλλαξε τη λογοτεχνία του 20ού αιώνα κατά τον ίδιο τρόπο που ο Μαρσέλ Ντυσάν άλλαξε την τέχνη του 20ού αιώνα. Πιστεύω, λοιπόν, στην ιδέα του Ζέμπαλντ ότι ο συγγραφέας μπορεί επίσης να βρίσκεται εντός του μυθιστορήματος ως χαρακτήρας ή η φωνή του να ακούγεται μέσω ενός χαρακτήρα. Πολλές, επομένως, από τις σκέψεις που εκφράζονται στο βιβλίο είναι δικές μου.

Ο μεγάλος στόχος του μυθιστορήματος είναι να προσπαθήσει να κατανοήσει τι συνέβη στη Χώρα των Βάσκων κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα και πώς οδηγηθήκαμε στο φαινόμενο της ΕΤΑ.

Την αντιμετωπίζεις πολύ κριτικά.

Δεν τη δικαιολογώ, αλλά προσπαθώ να καταλάβω πώς φτάσαμε σ’ αυτό το σημείο ως κοινότητα και ως χώρα και πώς αρχίσαμε να σκοτώνουμε ανθρώπους όταν πραγματικά ασχολούμασταν με τα ανθρώπινα δικαιώματα. Πολεμήσαμε με τους Συμμάχους εναντίον των φασιστών, εναντίον του ολοκληρωτισμού, κι όμως καταλήξαμε εκεί. Με ποιο τρόπο; Προσωπικά είμαι πασιφιστής, αλλά μου αρέσει να διαβάζω την Ιστορία.

Άφησε η δράση της ΕΤΑ έντονο αποτύπωμα στη βασκική κοινωνία;

Είμαι στα σαρανταεννιά μου κι όλη μου τη ζωή έζησα με την ΕΤΑ, καθώς και με τη βία της ισπανικής αστυνομίας. Για μένα το γεγονός αυτό υπήρξε ένα μεγάλο τραύμα. Γι’ αυτό και θέλησα να θέσω στον εαυτό μου το ερώτημα πώς εμφανίστηκε αυτό το κίνημα και γιατί δε σταμάτησε όταν πέθανε ο Φράνκο.

Θεωρείς, συνεπώς, ότι από τη στιγμή που η βασκική κοινωνία βρισκόταν σε μια διαδικασία δημοκρατικού μετασχηματισμού η συγκεκριμένη οργάνωση δεν ήταν αναγκαία με τον τρόπο που μέχρι τότε δρούσε.

Όχι, δεν ήταν. Αλλά αυτή είναι η άποψή μου. Το βιβλίο, ωστόσο, δεν αφορά στην ΕΤΑ, μόνο ένα μέρος του.

Αφορά και στην περίοδο του φρανκισμού. Υπήρξε εξίσου τραυματική;

Η δικτατορία του Φράνκο; Ζούμε ακόμα μ’ αυτή. Η ανάδυση της Ακροδεξιάς στην Ισπανία σήμερα προέρχεται από εκείνη την περίοδο, γιατί δεν προχωρήσαμε σε μια πραγματική εκκαθάριση. Δεν είπε το κράτος στη δεκαετία του ’80 ότι ήταν δικτάτορας και φασίστας και πως ό,τι συνέβη εκείνη την περίοδο ήταν ηθικά κακό. Γι’ αυτό και σήμερα η κυβέρνηση δεν μπορεί να τον μετακινήσει από το σημείο ταφής του. Είναι τρελό! Φαντάσου τον Χίτλερ θαμμένο σ’ ένα μεγάλο μνημείο στο Βερολίνο.

Το ισπανικό κράτος δεν προέβη ποτέ σ’ αυτή την άσκηση μνήμης και ηθικής ανάγνωσης της ίδιας της Ιστορίας του.

Σε αντίθεση με τη γερμανική κοινωνία, που διαχειρίστηκε πολύ πιο αποτελεσματικά το δικό της τραύμα, τη δικιά της συνενοχή σε όσα συνέβησαν επί ναζισμού. Παρόλα αυτά, η Ακροδεξιά αναγεννάται πανευρωπαϊκά, με διαφορετικά προσωπεία.

Οι άνθρωποι τον 20ό αιώνα ήταν ιδεαλιστές, σκέφτονταν πώς θα βελτιώσουν την κοινωνία. Φαίνεται ότι στον 21^ο αιώνα, όπως και στον 19^ο, οι άνθρωποι σκέφτονται πιο πολύ στραμμένοι στο παρελθόν, παρά στον παρόν ή το μέλλον. Φοβούνται το μέλλον, κι αυτό για μένα είναι κακό. Με φοβίζουν τα ακροδεξιά κινήματα σε ολόκληρη την Ευρώπη και το πώς οι έννοιες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, των κοινωνιών χωρίς αποκλεισμούς, της ποικιλομορφίας χάνουν έδαφος.

Πιστεύω στις ποικιλόμορφες και χωρίς αποκλεισμούς κοινωνίες- πολυπολιτισμικές, πολυγλωσσικές, πολύχρωμες, όπου ο καθένας κι η καθεμιά μπορούν να αγαπούν με τον τρόπο τους.

Κι η βασκική κοινωνία; Έχει όντως εξελιχθεί σε μια δημοκρατική, ευημερούσα, χωρίς αποκλεισμούς οντότητα ή πίσω από ένα προσωπείο ευημερίας κρύβονται σκοτεινότερα στοιχεία;

Η βασκική κοινωνία έχει αναπτυχθεί πολύ τα τελευταία δεκαπέντε-είκοσι χρόνια, και ανέκαθεν ήταν προοδευτική, με πολιτικές για ανθρώπους που διατρέχουν τον κίνδυνο της περιθωριοποίησης. Είναι λίγο πολύ σκανδιναβικού τύπου. (Γέλια). Σε πολλά τα καταφέραμε καλά. Δεν μπορείς, όμως, να επαναπαύεσαι στην επιτυχία σου. Πρέπει να προσπαθείς να βελτιώνεις την κατάσταση.

Ποια είναι η γνώμη σου για τη γενικότερη πολιτική κατάσταση στην Ισπανία, μετά και τη συνταγματική κρίση του 2017-18, τις διαδηλώσεις και το δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία της Καταλωνίας;

Η πολιτική κατάσταση στην Ισπανία είναι δύσκολη. Η Δεξιά δεν έχει καμία λύση για τίποτα, μόνο καταπίεση. Η κυβέρνηση του Σάντσεθ, από την άλλη, προσπαθεί να κάνει κάτι διαφορετικό, αλλά της είναι δύσκολο. Η λύση για την Καταλωνία συνίσταται στο διάλογο. Υπάρχει κάτι κυκλικό στην ισπανική Ιστορία. Και πριν το Εμφύλιο υπήρχαν πολλές εντάσεις ανάμεσα στην Καταλωνία και τη Μαδρίτη.

Σήμερα η χώρα είναι διαιρεμένη μεταξύ της Αριστεράς και της Δεξιάς. Η Αριστερά είναι πιο ανοιχτή στη συζήτηση με τις μειονότητες -τους Καταλανούς, τους Βάσκους, τους Γαλικιανούς-, η Δεξιά δεν έχει καμία ευαισθησία.

Μια ακόμη ερώτηση, επιστρέφοντας στο λογοτεχνικό «μέτωπο»...

Παρακαλώ! Eίμαι συγγραφέας, όχι πολιτικός. (Γέλια).

Υπάρχει κάποιου είδους βασκική σχολή λογοτεχνίας; Υπάρχουν περισσότεροι εκπρόσωποι στο πεδίο της λογοτεχνίας και της ποίησης στις μέρες μας;

Νομίζω ότι ζούμε κάτι σαν τη «Χρυσή Εποχή» της βασκικής λογοτεχνίας. (Γέλια). Υπάρχουν συγγραφείς διαφορετικών γενεών. Εβδομηντάρηδες, εξηντάρηδες, έπειτα η γενιά μας, οι σαραντάρηδες, αλλά και νέοι, κυρίως γυναίκες. Καλά μυθιστορήματα θα προκύψουν τα επόμενα χρόνια, κι ελπίζω να μεταφραστούν σε άλλες γλώσσες.

Εντοπίζεται κάποιο κοινό στοιχείο σ’ αυτές της δουλειές ή απλώς μεμονωμένοι συγγραφείς γράφουν με το δικό τους στιλ και βάσει των ιδιαίτερων ενδιαφερόντων τους;

Η βασκική λογοτεχνία δεν είναι τόσο συμβατική. Δε γράφεται για να πουληθεί, ούτε απευθύνεται σε μεγάλα κοινά. Μπορούμε, λoιπόν, να προσπαθήσουμε να βρούμε άλλους τρόπους γραφής, πιο ποιητικούς και πειραματικούς. Αυτό είναι το ενοποιητικό στοιχείο. Κι είναι μια νεαρή λογοτεχνία.

Photo credit (Κίρμεν Ουρίμπε): Ricky Dávila.

Περισσότερες πληροφορίες για τον Κίρμεν Ουρίμπε και τη δουλειά του μπορείτε να αναζητήσετε στο προσωπικό του site.

Το μυθιστόρημα του Κίρμεν Ουρίμπε Την ώρα που ξυπνάμε μαζί κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Καστανιώτη.