Sarojini Sahoo: «Ο βιασμός είναι ένα όπλο που παραμορφώνει τη γυναικεία σεξουαλικότητα»

Γεννημένη σε μια μικρή πόλη στην Ινδία, η Sarojini Sahoo είναι η πιο καταξιωμένη και πολυβραβευμένη Ινδή φεμινίστρια συγγραφέας. Μας μιλά για τα παιδικά χρόνια και την εφηβεία της, το φεμινισμό στην Ινδία, την Virginia Woolf και την Judith Butler, τη θέση της γυναίκας στην ινδική κοινωνία, το βιασμό ως κοινωνικό φαινόμενο κι άλλα πολλά στη συνέντευξη που ακολουθεί.

Τι σε διαμόρφωσε ως άνθρωπο, φεμινίστρια, διανοούμενη; Ποιοι υπήρξαν οι πιο επιδραστικοί άνθρωποι στη ζωή σου και γιατί;

Είναι η λογοτεχνία που μου έδωσε την ταυτότητά μου κι ο μακαρίτης ο σύζυγός μου Jagadish Mohanty, που με διαμόρφωσε ως συγγραφέα και διανοούμενη από την εφηβική μου ηλικία. Υπήρξε ένας θαυμάσιος συγγραφέας και διαμορφωτής τάσεων στη λογοτεχνία Odia. Είναι δύσκολο, ξέρεις, για μια γυναίκα να γράφει με ειλικρίνεια μυθοπλασία, χωρίς να κρύβει τις εμπειρίες της. Σε αντίθεση με τις παραδοσιακές συγγραφείς, με αναφέρουν ως μια ειλικρινή συγγραφέα κι ο άντρας μου ποτέ δεν παραπονέθηκε γι’ αυτό. Ήταν εραστής μου πριν το γάμο μας. Συνήθιζα να γράφω για τα συναισθήματά μου και ποτέ δε διαφώνησαν με αυτό ο πατέρας μου ή ο σύζυγός μου. Ως συγγραφέας, πάντοτε στάθηκε στο πλευρό μου, ανεξάρτητα από την πολεμική που μπορεί να προκαλούσαν τα γραπτά μου. Η σχέση μας δε θύμιζε τυπικό παντρεμένο ζευγάρι στην Ινδία, αλλά μια φιλία παρόμοια με εκείνη ανάμεσα στον Σαρτρ και την Σιμόν.

Σχετικά με το φεμινισμό, νομίζω ότι η ζωή μου είναι η πηγή της έμπνευσής μου. Είμαι η δεύτερη κόρη στην οικογένειά μου. Πριν τη γέννησή μου, ο πατέρας μου περίμενε γιο κι όταν γεννήθηκα δεν ήταν παρών στο δωμάτιο δίπλα στην μητέρα μου. Συνειδητοποιώντας πως ήμουν κοριτσάκι, η μητέρα μου υπέστη σοκ, γιατί η γέννησή μου μπορεί να αποτελούσε λόγο για την ταπείνωσή της στο μέλλον. Αργότερα μου είπε ότι δεν μπορούσε να κοιμηθεί τα βράδια, φοβούμενη να αντικρίσει τον πατέρα μου. Προσευχόταν όλη τη νύχτα στον Θεό να μου αλλάξει το φύλο, αλλά εκείνος δεν έδωσε σημασία στο κλάμα της κι έτσι το φύλο μου δεν άλλαξε. Ο πατέρας μου, ωστόσο, ήταν ξεροκέφαλος άνθρωπος και δεν μπορούσε να ξεπεράσει τη θλίψη του που δεν έγινε πατέρας ενός αγοριού. Ήθελε να ανατραφώ ως αγόρι. Η κόμμωσή μου ήταν τέτοια, ώστε, οποτεδήποτε με κοίταζε, να πιστεύει πως είναι ο περήφανος πατέρας ενός αγοριού. Με έντυναν με αγορίστικες μπλούζες και παντελόνια. Μέχρι που ο πατέρας μου με προσφωνούσε με αγορίστικο όνομα: Lala. Ποτέ δεν έπαιξα με κούκλες. Απολάμβανα όλες τις ελευθερίες που προορίζονταν για τα αγόρια, μέχρι που μπήκα στην εφηβεία.

Τη μέρα που η μητέρα μου είδε την πρώτη μου περίοδο, με πήγε σε ένα σκοτεινό δωμάτιο, όπου έπρεπε να μείνω κρυμμένη για επτά μέρες, μακριά από κάθε αρσενικό πρόσωπο. Άκουγα πίσω από τον τοίχο τους θορύβους από τα παιχνίδια που έπαιζαν τα ξαδέρφια μου στο σπίτι, αλλά δε μου επιτρεπόταν να παίξω μαζί τους. Μετά από αυτό, με δίδαξαν ότι είμαι κορίτσι, γυναίκα, διαφορετική από τους άλλους και μου επέβαλαν λογοκρισία στις κινήσεις, το λόγο και το ντύσιμό μου. Δε με άφηναν να μένω εκτός σπιτιού τα βράδια, ούτε και να παίζω με τα ξαδέρφια μου. Αυτοί οι περιορισμοί ίσως με έκαναν επαναστάτρια κι αργότερα έγινα φεμινίστρια συγγραφέας. Στα διηγήματά μου «Udibar Bela» («Time to fly») και «Moho Banga» («End of the fascination»), τα οποία είναι γραμμένα στη γλώσσα Oriya και δεν έχουν ακόμη μεταφραστεί στα αγγλικά, έχω περιγράψει αυτές τις εφηβικές μου εμπειρίες.

Συχνά σε έχουν συγκρίνει με την Virginia Woolf και την Judith Butler. Νομίζεις ότι τέτοιοι παραλληλισμοί είναι βάσιμοι; Πώς αντιλαμβάνεσαι, αρθρώνεις και βιώνεις το φεμινισμό, σε ένα ανατολικό πολιτισμικό πλαίσιο;

Ο «Ορλάντο- Μια βιογραφία» της Virginia Woolf είναι ένα εντυπωσιακό πεδίο συζήτησης σχετικά με την ταυτότητα φύλου. Στα πλαίσια του στοχασμού για την ιδέα της ταυτότητας, της θηλυκότητας, της αρρενωπότητας και της σεξουαλικής επιθυμίας, ο «Ορλάντο» παρέχει μια ανάλαφρη καταγραφή της «θεωρίας της σεξουαλικότητας» της Woolf, που ακόμη αιχμαλωτίζει την προσοχή των αναγνωστών. Εμπνεόμενη από την άνοδο της «νέας επιστήμης της σεξολογίας» και της ψυχανάλυσης, καθώς και από την προσωπική της κλίση προς το σαπφισμό, η Woolf σχολιάζει στον «Ορλάντο» την ουσία του σεξ, τη φύση των φυλετικών ρόλων, το ρόλο της ενδυμασίας στην ταυτότητα φύλου και το σεξουαλικό προσανατολισμό. Στο μυθιστόρημά της, ο ήρωας αισθάνεται ότι έχει μεταμορφωθεί σε γυναίκα. Η έννοια της «σωστής ψυχής στο λάθος σώμα» εξελίχτηκε από αυτό το μυθιστόρημα στο αναλυτικό μοντέλο της «queer theory» που εισήγαγε η Judith Butler, το οποίο δραματοποιεί ασυνέχειες στις υποτιθέμενα σταθερές σχέσεις ανάμεσα στο χρωμοσωματικό σεξ, το φύλο και τη σεξουαλική επιθυμία. Στο βιβλίο μου «Sensible Sensuality» πραγματεύομαι ορισμένες από αυτές τις αντιλήψεις. Μπορώ να κατανοήσω τη θέση των μεσοφυλικών (intersexuals) και των διεμφυλικών (transsexuals) που γεννιούνται με διαφορετικά βιολογικά σώματα. Πρέπει να υπάρχουν λογικά βήματα, ώστε όλοι να αισθάνονται άνετα και να ενσωματωθούν στο mainstream. Αυτό, στο οποίο είμαι αντίθετη, είναι τα κλισέ της pop κουλτούρας που εκφράζουν αισθήματα όπως «άντρας παγιδευμένος στο σώμα μιας γυναίκας», ή «γυναίκα παγιδευμένη στο σώμα ενός άντρα».

Ποια είναι, γενικότερα, η θέση της γυναίκας στην ινδική κοινωνία;

Στην Ινδία, οι προσυμφωνημένοι γάμοι πάντοτε προτιμώνται κι οι γάμοι από αγάπη θεωρούνται ζήτημα που προκαλεί κοινωνική ενόχληση. Πολλοί Ινδοί υποστηρίζουν ότι οι προσυμφωνημένοι γάμοι είναι πιο επιτυχημένοι από τους γάμους στη Δύση, ιδίως αν πάρει κάποιος υπόψη τα τεράστια ποσοστά διαζυγίων. Η ρομαντική αγάπη δεν οδηγεί κατ’ ανάγκη σ’ ένα καλό γάμο και συχνά αποτυγχάνει, όταν το πάθος υποχωρεί. Μια ανύπαντρη κόρη φέρνει ντροπή στην οικογένειά της κι είναι βάρος. Από τη στιγμή, όμως, που θα παντρευτεί, θεωρείται ιδιοκτησία των πεθερικών της. Σε αυτό το πλαίσιο, οι ανύπαντρες, διαζευγμένες, μόνες ή άπιστες γυναίκες αντιμετωπίζονται ως παρίες. Το να ζεις με τον σύντροφό σου εκτός γάμου είναι ακόμη ουσιαστικά ανήκουστο.

Κατά τη διάρκεια του γάμου, ο πατέρας της νύφης είναι υποχρεωμένος να πληρώσει προίκα με τη μορφή μεγάλου χρηματικού ποσού, επίπλων, κοσμημάτων και ακριβών οικιακών ειδών- ακόμη και σπιτιών και ακριβών διακοπών στο εξωτερικό στον γαμπρό. Κι όμως, η φράση «το κάψιμο της νύφης», επινοήθηκε στην Ινδία αφότου είτε οι σύζυγοι ή τα πεθερικά πολλών νεαρών νυφών πυρπόλησαν τα σάρι που εκείνες φορούσαν, εξαιτίας της αποτυχίας των πατεράδων τους να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις μιας υψηλότερης προίκας. Καθώς υπάρχει το έθιμο της κοινής οικογένειας, μια νύφη έχει να αντιμετωπίσει τα τυραννικά πεθερικά της. Παρόλα αυτά η παραδοσιακή ινδική κοινωνία απορρίπτει τις διαζευγμένες. Σε ό,τι αφορά τη σεξουαλικότητα, ο ενεργός ρόλος της γυναίκας ποτέ δεν ήταν αποδεκτός και δε θεωρείται ότι η γυναίκα πρέπει να εκφράζει ανοιχτά τις σεξουαλικές της επιθυμίες. Γι’ αυτό θα βρεις πολλές γυναίκες που μπήκαν στην εμμηνόπαυση, χωρίς ποτέ να έχουν  στη ζωή τους οργασμό.

Τους απαγορεύεται, εξάλλου, να συμμετέχουν σε θρησκευτικές τελετουργίες. Στον τομέα της πολιτικής, αν και όλα τα κόμματα έχουν στο προγραμματικό επίπεδο δεσμευτεί ότι θα διαθέσουν το 33% των εδρών στην Κάτω Βουλή και σε όλα τα κρατικά νομοθετικά σώματα σε γυναίκες, αυτό δεν έχει γίνει νόμος, γιατί τα κόμματα που κυριαρχούνται από άντρες είναι αντίθετα. Στα οικονομικά, αν και επιτρέπεται στις γυναίκες να δουλεύουν εκτός σπιτιού, τους αρνούνται τα δικαιώματά τους σε οικιακά ζητήματα. Η γυναίκα πρέπει να είναι υπεύθυνη για την κουζίνα, ακόμη κι αν εργάζεται και χρειάζεται γι’ αυτό το λόγο να βρίσκεται εκτός σπιτιού. Ο άντρας, ακόμη κι αν είναι άνεργος, δε μαγειρεύει, γιατί υποτίθεται ότι κάτι τέτοιο είναι αντίθετο στον ανδρισμό του. Σύμφωνα με το νόμο, ωστόσο, οι γιοι κι οι κόρες έχουν ίσα δικαιώματα στην πατρική περιουσία, αλλά, ακόμη και τώρα, στην πράξη η ιδιοκτησία αλλάζει χέρια από τον πατέρα στον σύζυγο κι έπειτα στον γιο κι ο ρόλος της κόρης ή της νύφης δεν είναι αποδεκτός. Αυτές είναι νομίζω ορισμένες κοινωνικές συνθήκες που διαφοροποιούν τον ινδικό από το δυτικό φεμινισμό.

Σύμφωνα με τον ινδικό ποινικό κώδικα, τι θεωρείται βιασμός; Αφορά και στο εξαναγκαστικό σεξ εντός γάμου; Ως φαινόμενο, πόσο συχνός είναι, συγκριτικά με δυτικές ή αφρικανικές χώρες; Και ποιο είναι το «προφίλ» του μέσου θύματος από κοινωνικο-οικονομικής και εκπαιδευτικής άποψης, καθώς και του δράστη;

Υπάρχουν ορισμένα σημεία στο νόμο που είναι ανοιχτά σε συζήτηση. Η σεξουαλική πράξη ανάμεσα σε έναν άντρα και τη γυναίκα του, όταν εκείνη είναι μεγαλύτερη από 15 χρονών, δεν είναι βιασμός. Η σεξουαλική πράξη υπό κράτηση (αστυνομικοί, δεσμοφύλακες, δημόσιοι υπάλληλοι, διευθυντές δημόσιων νοσοκομείων), θεωρείται αδίκημα, ακόμη κι αν γίνεται με τη συναίνεση της γυναίκας. Στο σύνολό του, ο νόμος χαρακτηρίζεται από προκατάληψη απέναντι στο θύμα. Αν το θύμα είναι ανήλικη, πρέπει ο κατηγορούμενος να αποδείξει την αθωότητά του. Αν, όμως, είναι ενήλικη, εναπόκειται σε εκείνη να αποδείξει τις κατηγορίες της. Κατά συνέπεια, η υπεράσπιση επιδιώκει να αποδείξει ότι το θύμα είναι ενήλικη. Επιπλέον, εκτός κι αν η γυναίκα εξεταστεί ιατρικά μέσα σε 24 ώρες, καθίσταται δύσκολο να αποδειχτεί ότι υπέστη βιασμό.

Σύμφωνα με κάποια διάταξη, «όταν ένας άντρας διώκεται για βιασμό ή απόπειρα βιασμού, μπορεί να καταδειχτεί ότι η ενάγουσα (το θύμα) είναι άτομο με ανήθικο χαρακτήρα». Όταν οι ίδιοι οι νόμοι κουβαλούν μια εγγενή προκατάληψη, σε ποιο βαθμό μπορούν τα θύματα να είναι βέβαια ότι θα αποδοθεί δικαιοσύνη;

Ο βιασμός είναι ένα όπλο που παραμορφώνει τη γυναικεία σεξουαλικότητα, περιορίζει την ελευθερία κινήσεών της και παραβιάζει τα ανθρώπινα δικαιώματά της. Ένας βιαστής όχι μόνο παραβιάζει την ιδιωτικότητα του θύματος και την προσωπική του ακεραιότητα, αλλά και του προκαλεί σοβαρή ψυχολογική και σωματική βλάβη. Το 2006 ο μεγαλύτερος αριθμός κρουσμάτων είχε καταγραφεί την άνοιξη και το καλοκαίρι. Το Φεβρουάριο εκείνου του χρόνου είχαν διαπραχθεί 9 βιασμοί, ενώ το Μάρτιο ο αριθμός τους έφτασε τους 15, το Μάη ανέβηκε στους 22 και τον Ιούνη στους 23. Είναι γεγονός ότι μόνο το 20% των δραστών είναι οι λεγόμενοι σεξομανείς. Ένα άλλο 30% είναι μεθυσμένοι έφηβοι ή εγκληματίες που έχουν αφεθεί ελεύθεροι. Στις μισές από αυτές τις περιπτώσεις, ο βιαστής είναι ένα άτομο, με το οποίο το θύμα ήδη έχει οικειότητα, ακόμη κι αν είχαν μόλις συναντηθεί σε σπίτι κοινού γνωστού ή σε κάποια στάση λεωφορείου. Στην περίπτωση των εφήβων κοριτσιών, που δεν μπορούν πάντοτε να πουν «όχι» σε έναν ενήλικο, τα ποσοστά είναι ακόμη υψηλότερα: 4 από τα 5 θύματα σεξουαλικών εγκλημάτων υπέφεραν στα χέρια ενός γείτονα, συμμαθητή ή οικογενειακού φίλου. Πώς μπορεί, λοιπόν, κάποιος να ισχυριστεί ότι το δικαίωμα της γυναίκας πάνω στο σώμα της ευθύνεται για την αύξηση του ποσοστού των βιασμών;

Στη Δανία, για παράδειγμα, το 2007 υπήρχαν 6 καταγεγραμμένοι σεξουαλικοί εγκληματίες, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία. Δε γνωρίζουμε αν παραμένουν σε αυτή. Η αναλογία κατοίκων και σεξουαλικών εγκληματιών στη συγκεκριμένη χώρα είναι 357 προς 1.

Στην Ινδία, μια Dalit, ή μια γυναίκα που προέρχεται από κάποια φυλή, όχι μόνο παλεύουν εξαιτίας του χαμηλότερου οικονομικού status τους, αλλά είναι υποχρεωμένες να ζουν διατρέχοντας σοβαρό κίνδυνο να υποστούν βία βασισμένη στο φύλο τους. Το 40% όλων των περιστατικών σεξουαλικής κακομεταχείρισης αποτελούν οι αιμομιξίες, δράστες των οποίων είναι γνωστά μέλη της οικογένειας. Η οικιακή βία, οι ομαδικοί βιασμοί γυναικών χαμηλότερων τάξεων από άντρες που προέρχονται από υψηλότερες, η σωματική βία από αστυνομικούς προς γυναίκες από φυλές, όλα αυτά συντελούν στο αίσθημα ανασφάλειας των γυναικών στην Ινδία και εμποδίζουν την ανάπτυξή τους. Οι διαχωρισμοί σε τάξεις και κάστες δυσκολεύουν, επίσης, τις φτωχές, χαμηλότερων τάξεων και προερχόμενες από φυλές γυναίκες να αποκτήσουν πρόσβαση στη δικαιοσύνη ως θύματα και επιζήσασες βίαιων περιστατικών. Αν και το Υπουργείο για την Ανάπτυξη των Γυναικών και των Παιδιών κι η Εθνική Επιτροπή για τις Γυναίκες έχουν συμβουλέψει την κυβέρνηση να αναθεωρήσει τον Κώδικα Ποινικής Διαδικασίας του 1973 και την Ινδική Αποδεικτική Πράξη του 1872, προκειμένου να επαναπροσδιοριστεί η έννοια του βιασμού, έτσι ώστε να περιλαμβάνει όλων των ειδών τις σεξουαλικές επιθέσεις, οι περισσότερες γυναίκες ακόμη έρχονται αντιμέτωπες με το βιασμό στα πλαίσια της έγγαμης ζωής τους.

Η μοχθηρότητα ορισμένων από τα πρόσφατα περιστατικά βιασμών (σε ορισμένες περιπτώσεις ακολουθούμενα από βάναυσους φόνους) και η ευρύτατη κάλυψή τους από τα Μ.Μ.Ε. έχουν προκαλέσει λαϊκή κατακραυγή τόσο στην Ινδία, όσο και διεθνώς. Είναι πιθανό η συνειδητοποίηση της σοβαρότητας τέτοιων γεγονότων να φέρει, με τον καιρό, την αλλαγή και να ριζοσπαστικοποιήσει τα άτομα εκείνα που περισσότερο επηρεάζονται από αυτές τις πράξεις;

Το γεγονός ότι γίνονται όλο και περισσότερες καταγγελίες δε σημαίνει πως το ποσοστό βιασμών αυξάνεται, αλλά ότι οι γυναίκες υψώνουν τη φωνή τους εναντίον αυτής της μορφής βίας. Επειδή το κύρος της οικογένειας θεωρείται σημαντικό, τόσο τα θύματα βιασμού όσο και οι οικογένειές τους τον κρατάνε μυστικό, γιατί φοβούνται πως θα ντροπιαστούν κοινωνικά. Αλλά μετά το βιασμό στο Δελχί στις 16 Δεκεμβρίου 2013, οι γυναίκες έχουν γίνει πιο θαρραλέες. Τα Μ.Μ.Ε. έπαιξαν ένα πολύ υποστηρικτικό ρόλο. Η αλλαγή του status των γυναικών είναι καλό σημάδι. Δεν αρκούν μόνο τα νομικά βήματα για να αλλάξει η κοινωνία μας. Έχουν υπάρξει αρκετές αλλαγές στη νομική αντιμετώπιση των βιασμών, παρατηρούνται, όμως, ακόμη διαφορές σε σχέση με το πώς αυτοί αντιμετωπίζονται σε δυτικές χώρες. Για παράδειγμα, ο νόμος δεν παρέχει ξεχωριστές και ταχείες δίκες σε περιπτώσεις βιασμού παιδιών. Αλλά κι ορισμός του βιασμού είναι πολύ περιοριστικός. Για να στοιχειοθετηθεί, πρέπει να αποδειχτεί η διείσδυση. Κάποιος μπορεί να βιάσει μια γυναίκα το ίδιο ή περισσότερο βίαια χρησιμοποιώντας ένα σιδερένιο ραβδί. Κι όμως, ένας τέτοιος άνθρωπος δε θα κριθεί ένοχος για βιασμό. Πολλές τέτοιες υποθέσεις έχουν δει το φως της δημοσιότητας. Αν κάτι θα μπορούσε να αλλάξει αυτή την κατάσταση, είναι μονάχα η νοοτροπία μας. Αν, λοιπόν, οι γονείς συμβούλευαν τους γιους τους «μη νομίζετε ότι όταν μια γυναίκα σας χαμογελά σας αγαπάει ή έχετε δικαίωμα πάνω στο σώμα της».

Είσαι μια από τις λίγες Ινδές συγγραφείς που έχουν ασχοληθεί με το λεσβιακό σεξ. Σε ποιο βαθμό η ομοφυλοφιλία, ανδρική και γυναικεία, είναι ένα ταμπού στην ινδική κοινωνία και πώς αντιμετωπίζονται συνήθως οι ομοφυλόφιλοι σε θεσμικό και κοινωνικό επίπεδο;

Έχω γράψει μια λεσβιακή ιστορία με τίτλο «Behind the scene» (http://www.sarojinisahoo.com/behind_scene.htm) κι ένα μυθιστόρημα στη γλώσσα Odia που τιτλοφορείται «Asamajik» (σημαίνει «αντικοινωνικός»). Η ομοφυλοφιλία, ανδρική και γυναικεία, είναι πολύ συνήθης στην Ινδία, αλλά οι άνθρωποι δε θεωρούν συνήθεις τέτοιου είδους σχέσεις. Ακόμη κι ο νόμος δεν επιτρέπει στα ομοφυλόφιλα ζευγάρια να ζουν τη ζωή τους με περηφάνια. Το 2009, το Ανώτατο Δικαστήριο στο Δελχί αποφάσισε ότι διάφορες νομικές απαγορεύσεις ιδιωτικών, ενήλικων, συναινετικών και μη εμπορευματικών σχέσεων ανάμεσα σε άτομα του ίδιου φύλου παραβιάζουν ευθέως τα θεμελιώδη δικαιώματα που παρέχει το Σύνταγμα. Παρόλα αυτά, το Ανώτατο Δικαστήριο της Ινδίας ανέτρεψε την απόφαση του κατώτερου δικαστηρίου στις 11 Δεκεμβρίου 2013 και διατήρησε την ισχύ προηγούμενων διατάξεων. Οι ομοφυλόφιλοι εξακολουθούν να παλεύουν για τα δικαιώματά τους.

Περισσότερες πληροφορίες για την Sarojini Sahoo και το έργο της μπορείτε να αναζητήσετε στο site της http://www.sarojinisahoo.com .