Ζωή Ξανθοπούλου: «Το θέατρο είναι ίσως η μόνη σχέση που απαιτεί βιωμένο χρόνο»

 

Ένας έφηβος, το πιο όμορφο αγόρι κάπου στην Καταλονία, βρίσκεται νεκρό. Η οικεία παθογένεια μιας κλειστής ομοφοβικής κοινωνίας ξεδιπλώνεται μέσα από ένα «γαϊτανάκι» χαρακτήρων.

Αυτός είναι ο «πυρήνας» του θεατρικού μονολόγου Το πιο όμορφο σώμα που έχει βρεθεί ποτέ σε αυτό το μέρος, με πρωταγωνιστή τον Αργύρη Ξάφη. Μια συνομιλία με την σκηνοθέτρια της παράστασης, Ζωή Ξανθοπούλου.

Τι σε ενέπνευσε στο «πυκνό» θεατρικό κείμενο του Ζουζέπ Μαρία Μιρό Το πιο όμορφο σώμα που έχει βρεθεί ποτέ σε αυτό το μέρος με το οποίο αναμετρήθηκες τόσο καρποφόρα;

Το απόλαυσα γιατί ήταν ελλειπτικό, «στρωτό» κι όχι βαρύγδουπο. Το διάβασα σαν να διαβάζω ένα σενάριο.

Θα συνάντησες και δυσκολίες στην σκηνική διασκευή του, ωστόσο. Ποιες ήταν οι μεγαλύτερες;

Η σκηνική απόδοση της ελλειπτικότητάς του και παράλληλα το να γίνουν κατανοητά τα «κρυφά» σημεία του: τόσο σκηνοθετικά όσο και ερμηνευτικά, από τον Αργύρη Ξάφη, τον πρωταγωνιστή. Απαιτούνταν διαδοχικές, «απανωτές» αναγνώσεις του.

Με τον τρόπο, εξάλλου, που είναι γραμμένο καταλαβαίνεις στοιχεία για τον κεντρικό χαρακτήρα μέσω των άλλων.

Οπότε, έπρεπε να αποκρυπτογραφήσω πολύ προσεκτικά τι ακριβώς έλεγε κάθε χαρακτήρας για την ζωή του και τι για τους άλλους, ώστε ν’ αποκτήσει κατόπιν ανθρώπινη υπόσταση επί σκηνής.

Πολύ δύσκολη διαδικασία, όταν καταπιάνεσαι μ’ ένα κείμενο το οποίο τα λέει όλα χωρίς να λέει τίποτα.

Ήταν προϋπάρχουσα οδηγία του συγγραφέα η ενσάρκωση όλων των χαρακτήρων από έναν ηθοποιό;

Πράγματι, πρόκειται για οδηγία του συγγραφέα.

Πέρασε απ’ το μυαλό σου να μη «συμμορφωθείς» μ’ αυτήν την οδηγία;

Η αλήθεια είναι ότι, όταν μου δίνονται οδηγίες, η πρώτη μου τάση είναι να μην τις ακολουθώ. (Γέλιο).

Στην συγκεκριμένη περίπτωση, ωστόσο, δε θα ήταν και σωστό, καθώς είμαστε σύγχρονοι και με τον συγγραφέα και με το κείμενο.

Από την άλλη, ακόμα κι αν δε δινόταν μια τέτοια οδηγία, θα πρότεινα το συγκεκριμένο έργο ν’ ανέβει ως μονόλογος.

Επειδή το «σύμπαν» του έργου συμπυκνώνεται καλύτερα μέσω ενός ερμηνευτή;

Έτσι νομίζω, αλλά και για να μη «στιγματιστούν» οι χαρακτήρες και να μην αναπτυχθεί μια στερεοτυπική σχέση ανάμεσα στον θεατή και σ’ αυτούς.

Μ’ αυτήν την έννοια, μπορεί κάθε χαρακτήρας να έχει υπάρξει νέος, γέρος, μάνα, θύμα, θύτης κ.λπ.

Ως θεατής, αισθανόμουν ότι τα όρια ανάμεσα στους πολλαπλούς χαρακτήρες «θόλωναν» απολύτως, από ένα σημείο και μετά.

Σχεδόν δεν ήμουν σίγουρος πότε μιλούσε ο ένας χαρακτήρας και πότε τον διέκοπτε ένας άλλος: είχε κατασκευαστεί ένα ερμηνευτικό «συνεχές», ένα «μωσαϊκό», που αν στεκόσουν από απόσταση, θα το αντίκριζες στην ολότητά του.

Όλοι οι χαρακτήρες μαζί συνιστούν ένα σώμα, το «σώμα» της κοινωνίας τους, του χωριού τους.

Ένα τέτοιο χωριό μπορεί να είναι πολλά πράγματα: όχι κατ’ ανάγκη ευφρόσυνα, ούτε όμως και μόνο ζοφερά.

Μερικές φορές έχουμε την τάση να εξιδανικεύουμε μέρη όπου έχουμε περάσει δύσκολα ή σχέσεις με ανθρώπους οι οποίες μπορεί να υπήρξαν δύσκολες.

Προκύπτει αυτή η εξιδανίκευση από την ανάγκη να εξιστορήσουμε κάτι καλό για την ζωή μας; Δεν ξέρω.

Η κοινωνία όπου εκτυλίσσεται το έργο είναι μεν μια κοινωνία όπου λίγο-πολύ ζούμε, αλλά όπου δε θα πολυθέλαμε να ζούμε.

Σίγουρα. Δε νομίζω πως θα ήταν επιλογή μας να ζούμε σε μια τέτοια κοινωνία.

Από την άλλη, έχουμε την επιλογή να δημιουργήσουμε τις συνθήκες της ζωής και της κοινωνίας που θέλουμε, από την θέση στην οποία ο καθένας κι η καθεμιά μας βρισκόμαστε.

Σε κάθε συνθήκη που σου επιτρέπει ν’ αναπνεύσεις, ή αν έχεις την τύχη να βιώνεις μια σχετική ελευθερία στην ζωή σου, μπορείς να κάνεις μικρές διαφορές στην καθημερινότητά σου, έτσι ώστε να μην είσαι δέσμιος των κοινωνικών συμβάσεων.

Σιχαίνομαι να μου υποβάλλει το κοινωνικό οικοδόμημα τον τρόπο ζωής ή θανάτου μου, το πώς θα ξυπνήσω και θα κοιμηθώ, θα χαρώ ή θα στενοχωρηθώ.

Δεν καταλαβαίνω γιατί κάποιος να μη ζει όπως θα ήθελε να ζει.

Η προκλητικότητα κι η επαναστατική φύση της έννοιας της ομορφιάς είναι «πυρηνικό» στοιχείο του έργου. Πώς αντιλαμβάνεσαι την ομορφιά, σε κοινωνικό κυρίως επίπεδο;

Για μένα ομορφιά είναι η καλοσύνη, η γενναιοδωρία κι η ευγένεια. Όμορφος και γοητευτικός είναι ο ευγενικός και πολιτισμένος άνθρωπος.

Τέτοιες ποιότητες δεν μπορεί να μην είναι και αισθητικά όμορφες. Όμορφο είναι αυτό που σε γοητεύει, και είναι άφυλο και χωρίς ηλικία.

Σπανίζουν τέτοιοι άνθρωποι στους καιρούς που ζούμε, νομίζω. Ή και σε κάθε εποχή.

Γι’ αυτό ένας όμορφος άνθρωπος λάμπει, τελικά.

Με γοητεύουν οι άνθρωποι οι οποίοι προσπαθούν να είναι δίκαιοι και δοτικοί, ακόμα κι αν -θεωρητικά- αυτό είναι ενάντια στο συμφέρον τους, οι άνθρωποι που δηλώνουν ότι φοβούνται και αναγνωρίζουν την ήττα τους.

Ο έφηβος, ένας από τους κεντρικούς χαρακτήρες του έργου, θεωρείς ότι είναι θύμα;

Στο έργο, όλοι οι χαρακτήρες, πλην του νεαρού, είναι και θύτες και θύματα.

Εκείνος, όμως, ίσως να μην είναι ούτε το ένα ούτε το άλλο. Είναι κάτι πάνω από αυτά. Απλώς υπάρχει. Είναι η ομορφιά: κι η πραγματική ομορφιά δε δημιουργεί ούτε θύτες ούτε θύματα.

Ως χαρακτήρας έχει μια θεϊκή διάσταση -όχι με την χριστιανική έννοια-, αλλά με την συμπαντική, την υπερβατική.

Γνωρίζω πως οι θεατρικές πρόβες είναι εν γένει πολύ απαιτητικές. Ισχύει αυτό και για την συγκεκριμένη παράσταση;

Οι θεατρικές πρόβες είναι -και οφείλουν να είναι- απαιτητικές, γιατί η ουσία του θεάτρου συνίσταται ακριβώς στο ότι «σκάβεις» στην ανθρώπινη ύπαρξη.

Στην συγκεκριμένη περίπτωση, αν και ήμασταν απαιτητικές/απαιτητικοί, ήμασταν ταυτόχρονα και τόσο εστιασμένοι/εστιασμένες στον τρόπο με τον οποίο, μέσω του κειμένου, θα επικοινωνείτο η παράσταση, που όλα κύλησαν ομαλά.

Το «πέρασμα» από τον ένα χαρακτήρα στον άλλο χωρίς απώλεια ενέργειας μέσα σ’ ένα ελλειπτικό σκηνικό είναι από τα δυσκολότερα πράγματα και σκηνοθετικά και ερμηνευτικά.

Την ημέρα που παρακολούθησα την παράσταση συνέβη να την παρακολουθεί κι ο συγγραφέας του έργου.

Αν και δε γνωρίζει ελληνικά, σίγουρα έχει εμπειρία παρουσίασης της δουλειάς του σε διαφορετικά γλωσσικά και πολιτισμικά περιβάλλοντα. Τι εντυπώσεις αποκόμισε από το ανέβασμά σου;

Mας είπε πως ενθουσιάστηκε. Την αγάπησε πάρα πολύ αυτήν την παράσταση.

Πού οφείλεται αυτό, κατά την γνώμη σου; Στην ενέργεια την οποία εκλύει η (εκάστοτε) παράσταση, στην ατμόσφαιρα που δημιουργεί, στην σωματικότητα της ερμηνείας του Αργύρη Ξάφη, εν προκειμένω;

Ίσως στο ότι μπορεί κάποιος συγγραφέας να είδε ν’ αναδύεται ένας κόσμος τον οποίο δεν είχε φανταστεί ποτέ. Σ’ εμένα θα λειτουργούσε έτσι. Δεν μπορώ να γενικεύσω, ωστόσο.

Το θέατρο, εξάλλου, είναι ταυτόχρονα αισθητική εμπειρία πέρα από την κατανόηση. Η παράσταση είναι ένα «σώμα».

Έχοντας περάσει -και περνώντας- και από το σινεμά και την φωτογραφία μέσα από διάφορα πόστα, πώς τα συνταιριάζεις με την θεατρική εμπειρία και πρακτική;

Έχω σπουδάσει φωτογραφία, αλλά δε μ’ ενδιέφερε επαγγελματικά. Το σινεμά μ’ ενδιαφέρει πολύ περισσότερο.

Με ό,τι έχω καταπιαστεί στην ζωή μου -από το σχέδιο και την μουσική, μέχρι την φωτογραφία και το θέατρο- μου έχει προσφέρει νέα ερεθίσματα.

Σίγουρα, ό,τι σχετίζεται με την εικόνα ανοίγει άλλους δρόμους, και χρησιμοποιείται στην κατοπινή δουλειά μου στο θέατρο.

Το θέατρο, επειδή συνίσταται σε μια «μετωπική» σχέση με τον άλλο, δεν μπορεί να εκφυλιστεί. Είναι ίσως η μόνη σχέση στην ζωή μας που απαιτεί βιωμένο χρόνο. Είναι μια συμπύκνωση αυτού που είσαι.

Γι’ αυτό κι ένας ηθοποιός γίνεται καλύτερος μεγαλώνοντας.

Ωριμάζοντας ως άνθρωπος ωριμάζει και ερμηνευτικά.

Στην σκηνή διαγράφεται όλη η πορεία του.

Βλέπεις να υπάρχει μια ελπιδοφόρα «μαγιά» νέων ηθοποιών ή/και σκηνοθετ(ρι)ών στο εγχώριο θεατρικό πεδίο, ή κυρίως ανακυκλώνονται «έτοιμα» μοτίβα;

Ότι ανακυκλώνονται, ανακυκλώνονται. Μπορεί βέβαια, ως δημιουργός, να χρειάζεται ν’ ανακυκλώσεις κάτι, ώστε να προχωρήσεις.

Από την άλλη, ζούμε σε μια συγκυρία κατά την οποία μπορούμε ν’ αναθεωρήσουμε τον τρόπο που γίνεται το θέατρο.

Ελπίζω, λοιπόν, πως θα προκύψουν νέοι διάλογοι, καινούρια εκφραστικά μέσα, νέες δραματουργίες. Αυτές, βασικά, που χρειαζόμαστε. Πιο προσωπικές, δηλαδή.

Δεν μπορούμε, επομένως, ν’ αποκλείσουμε την ελπίδα από την ανθρώπινη ύπαρξη!

Ευχαριστώ θερμά την σκηνοθέτρια για την παραχώρηση της φωτογραφίας της που συνοδεύει το κείμενο.

Η παράσταση Το πιο όμορφο σώμα που έχει βρεθεί ποτέ σε αυτό το μέρος, σε σκηνοθεσία Ζωής Ξανθόπουλου και ερμηνεία Αργύρη Ξάφη, ολοκληρώνει τον πρώτο κύκλο της την Τρίτη 4 Ιουνίου.

Η παράσταση φιλοξενείται στο θησείον, Ένα θέατρο για τις τέχνες (Τoυρναβίτου 7, Θησείο, 21:00).

Ο δεύτερος κύκλος παραστάσεων ξεκινά την Τρίτη 1 Οκτωβρίου.