Μοχάμαντ Σαΐντ Αχτζιούζ: «Μερικές φορές, βλέπω την συγγραφή ως κατάρα»

 

Φόρος τιμής στην Μεταμόρφωση του Φραντς Κάφκα, το μυθιστόρημα του Μαροκινού συγγραφέα Μοχάμαντ Σαΐντ Αχτζιούζ, Ο Κάφκα στην Ταγγέρη, συνιστά συνάμα μια χειρουργική «ανατομία» της σύγχρονης μαροκινής κοινωνίας.

Μια σε βάθος συζήτηση με τον συγγραφέα με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου του στα ελληνικά.

Το μυθιστόρημά σου Ο Κάφκα στην Ταγγέρη, που πρόσφατα κυκλοφόρησε στα ελληνικά, αποτελεί έναν φόρο τιμής στην Μεταμόρφωση του Φραντς Κάφκα.

Πότε συνάντησες για πρώτη φορά το υπαρξιακό και λογοτεχνικό σύμπαν του Κάφκα και ποια ήταν η επίδραση αυτής της συνάντησης σε σένα ως καλλιτέχνη/άνθρωπο;

Μπορεί να φανεί περίεργο αν πω ότι με επηρέασε περισσότερο το Ένας καλλιτέχνης της πείνας παρά η νουβέλα Η μεταμόρφωση.

Διάβασα τον Κάφκα καθυστερημένα, και δεν υπήρξε μια θετική εμπειρία, λόγω της ανεπάρκειας της μετάφρασης μέσω μιας ενδιάμεσης γλώσσας.

Αργότερα, μετά την έκδοση της νουβέλας μου, διάβασα μια μετάφραση της Μεταμόρφωσης που είχε γίνει απευθείας από τα γερμανικά και ένιωσα την διαφορά.

Το ζήτημα της μετάφρασης, μαζί με την απληστία των εκδοτών και την έλλειψη ενδιαφέροντος για την ποιότητα, μας περιορίζει, ως Άραβες αναγνώστες, όσον αφορά στο να διαβάζουμε την παγκόσμια λογοτεχνία πιο κοντά στην πρωτότυπη μορφή της.

Όταν πρωτοδιάβασα την Μεταμόρφωση, δε μου άρεσε πολύ. Ο Κάφκα δεν άφησε κανένα αντίκτυπο πάνω μου - ή έτσι νόμιζα.

Γιατί, λοιπόν, αποφάσισες να προσαρμόσεις το συγκεκριμένο μυθιστόρημα του σε ένα σύγχρονο μαροκινό πλαίσιο;

Μου κέντρισε το ενδιαφέρον η γενική ιδέα της νουβέλας του, οπότε με έλκυσε η προσπάθεια να τη μιμηθώ ή, για να είμαι ειλικρινής, μπερδεύτηκα από το ουσιαστικό ενδιαφέρον των Αράβων για τον Κάφκα και την νουβέλα του, που την βρήκα μέτρια.

Σκέφτηκα ότι θα μπορούσα να γράψω ένα καλύτερο μυθιστόρημα από το δικό του. Φυσικά, ήμουν και είμαι αφελής και αδαής.

Έγραψα το πρώτο προσχέδιο μέσα σε τρεις μέρες και ο τίτλος της νουβέλας ήταν Azīf. Ήθελα να εστιάσω περισσότερο στο θέμα της μαγείας που ήταν βαθιά ριζωμένη στις προηγούμενες γενιές των Μαροκινών.

Ωστόσο, πριν από τη δημοσίευση, ο εκδότης διαπίστωσε ότι ο επιλεγμένος τίτλος είχε χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν. Έτσι, κατέληξα στον τρέχοντα τίτλο, Ο Κάφκα στην Ταγγέρη.

Είχα, όμως, ήδη επιμεληθεί το μυθιστόρημα και είχε καταστεί ανοιχτό σε διάφορες ερμηνείες, με τη μαγεία να μην είναι το κεντρικό ζήτημα.

Έτσι, το σύντομο μυθιστόρημά μου Ο Κάφκα στην Ταγγέρη προέκυψε ως μια αφελής, παιδική πρόκληση να γράψω κάτι καλύτερο από τον Κάφκα.

Παρόλο που «αγκαλιάστηκε» από ορισμένους κριτικούς και μεταφράστηκε στα αγγλικά και τα ελληνικά, μερικές φορές μετανιώνω για την άγνοια και την αδέξια προσπάθειά μου να μιμηθώ τον Κάφκα, τον οποίο ελάχιστα γνώριζα εκείνη την εποχή.

Ωστόσο, με παρηγορεί το ότι, αν ο Κάφκα δε με είχε ωθήσει να γράψω αυτό το μυθιστόρημα σε μια περίοδο σύγχυσης, δε νομίζω πως θα μπορούσα να γράψω το άλλα μυθιστορήματά μου, τα οποία προσωπικά θεωρώ πολύ καλύτερα από το πρώτο μου.

Όσο για το Ένας καλλιτέχνης της πείνας, σύμφωνα με την ερμηνεία μου περιστρέφεται γύρω από την πάλη μεταξύ τέχνης και βιοπορισμού, ένα ζήτημα που διαρκώς απασχολεί τις σκέψεις μου.

Το ζήτημα αυτό εμφανίζεται υπαινικτικά στα μυθιστορήματά μου By Night in Tangier και A Labyrinth of Illusions.

Η εφιαλτική και γραφειοκρατική ατμόσφαιρα η οποία είναι γνωστή στον κόσμο του Κάφκα είναι επίσης παρούσα σ’ αυτό το τελευταίο μυθιστόρημα.

Ωστόσο, οι Δυτικοί αναγνώστες μάλλον δε γνωρίζουν ότι αυτό που έγραψε ο Φραντς Κάφκα αντικατοπτρίζει τέλεια την κατάσταση στον αραβικό κόσμο, λες και ο Κάφκα ήταν ένας από εμάς. Αυτός μπορεί να είναι ο λόγος της δημοφιλίας του εδώ.

Αν και εμπνευσμένη από την Μεταμόρφωση του Κάφκα, η νουβέλα σου ευτυχώς δεν αποτελεί απομίμησή της.

Για μένα, λειτουργεί περισσότερο σαν μια χειρουργική «ανατομία» της σύγχρονης μαροκινής κοινωνίας. Είναι ακριβές αυτό;

Άντλησα την γενική ιδέα από το μυθιστόρημα του Κάφκα, αλλά όλες οι λεπτομέρειες είναι τελείως διαφορετικές. Η δομή και το στιλ γραφής, επίσης.

Για παράδειγμα, δε γνωρίζουμε τίποτα για το παρελθόν του πατέρα στο μυθιστόρημα του Κάφκα.

Ωστόσο, στο μυθιστόρημά μου το παρελθόν του πατέρα είναι κεντρικό, παρέχοντας στον αναγνώστη μια ευρύτερη «πανοραμική» άποψη της κατάστασης στην σύγχρονη μαροκινή κοινωνία.

Ναι, Γιάννη, σ’ αυτό ακριβώς στοχεύω γράφοντας αυτό το μυθιστόρημα:

Να εξετάσω την μαροκινή κοινωνία και να επισημάνω τις αλλαγές που έχει υποστεί τις τελευταίες δεκαετίες, την επικρατούσα ηθική υποκρισία και πώς έχουν αλλάξει οι διασυνδέσεις της μαροκινής οικογένειας.

Επομένως, σε αντίθεση με τον Γκρέγκορ Σάμσα του Κάφκα, στο Κάφκα στην Ταγγέρη ο Τζαουάντ Ελ-Ιντρίσι δεν επιβάλλεται ως κεντρικός χαρακτήρας στο μυθιστόρημα.

Δεν είναι μια ιστορία για τον Τζαουάντ, αλλά μάλλον μια ιστορία για τις μεταμορφώσεις της πόλης.

Η μεταμόρφωση του Τζαουάντ είναι μια μεταφορά για τις μεταμορφώσεις οι οποίες έχουν συντελεστεί στην Ταγγέρη, και μάλιστα σ’ όλο το Μαρόκο.

Σε αυτή την μυθοπλαστική «ανατομία», η κοινωνία φαίνεται να κυριαρχείται από ηθική διαφθορά, μισογυνισμό, σεξισμό και προδοσία. Είναι πράγματι το σύγχρονο Μαρόκο ένας τόσο «μίζερος τόπος», όπως αναφέρεται αλλού στο βιβλίο σου;

Οι καλλιτέχνες είναι εκ φύσεως ευαίσθητοι και αντιλαμβάνονται την πραγματικότητα υπό διαφορετικό πρίσμα σε σχέση με τους απλούς ανθρώπους, όπως φαίνεται ξεκάθαρα στο έργο του Κάφκα.

Επομένως, η λογοτεχνική γραφή τείνει να έχει μια «νότα» υπερβολής - αυτή είναι η φύση της.

Ωστόσο, κατά την άποψή μου, αυτό που έγραψα στο μυθιστόρημα είναι αλήθεια: η κοινωνία χαρακτηρίζεται από ελαττώματα όπως η διαφθορά, η προδοσία, η ηθική παρακμή και, το χειρότερο από όλα, άγνοια.

Το Μαρόκο, ως τόπος, δεν είναι κόλαση, εφόσον μπορείς να περιορίσεις τις συναλλαγές σου με ανθρώπους και θεσμούς στο ελάχιστο.

Θα περιέγραφες επίσης την μαροκινή κοινωνία ως παράλογη ή σουρεαλιστική;

Σε ορισμένες στιγμές, χωρίς δισταγμό, μπορώ να περιγράψω τη μαροκινή κοινωνία ως μια ζούγκλα όπου οι δυνατοί τρέφονται από τους αδύνατους και το ένστικτο κυριαρχεί έναντι της λογικής.

Θα ήταν άδικο, όμως, αν το περιέγραφα ευθέως ως μια παράλογη κοινωνία.

Ή, αν επρόκειτο να μεταφράσω την προηγούμενη δήλωσή μου σε άλλη μορφή, νιώθω αποξενωμένος, σαν να βρίσκομαι σε ένα παράξενο μέρος όπου δεν μπορώ να ανήκω πλήρως.

Ωστόσο, ταυτόχρονα, σκέφτομαι αν υπάρχει πραγματικά ένα μέρος όπου μπορώ να νιώσω πως ανήκω ή αν το μέρος όπου βρίσκομαι αυτή τη στιγμή, με όλα τα ελαττώματα του, εξακολουθεί να είναι η καλύτερη επιλογή.

Η αφήγηση τοποθετείται στον απόηχο της Αραβικής Άνοιξης. «Πυροδότησε» το γεγονός αυτό κάποια αλλαγή στην χώρα;

Αυτή είναι μια από εκείνες τις απλές ερωτήσεις που δεν μπορούν να απαντηθούν απλά. Μιλάς για «αλλαγή στην χώρα», αλλά η πρόκληση έγκειται στον ορισμό αυτής της «αλλαγής».

Υποθέτω ότι εννοείς μια θετική αλλαγή σε πτυχές της ζωής, όπως καλύτερες συνθήκες διαβίωσης -υγεία και εκπαίδευση-, μεγαλύτερη ελευθερία έκφρασης και οικονομική σταθερότητα…

Λοιπόν, η αλλαγή που έχει συντελεστεί είναι ακριβώς το αντίθετη. Δυστυχώς, η Αραβική Άνοιξη δεν έφερε καλό σε καμία αραβική χώρα.

Υπάρχουν ξεκάθαρες περιπτώσεις, όπως της Συρίας και της Λιβύης, όπου η καταστροφή είναι εμφανής.

Υπάρχουν και χώρες όπου φαινόταν επιφανειακά πως η επανάσταση κατάφερε να ανατρέψει το κυρίαρχο δικτατορικό καθεστώς και να δημιουργήσει ένα άλλο σύστημα. Ωστόσο, το νέο καθεστώς δεν διαφέρει πραγματικά από το προηγούμενο.

Όσο για το Μαρόκο, το καθεστώς είναι πολύ ευέλικτο και έχει μάθει να γίνεται σαν καλάμι, να ταλαντεύεται με τους δυνατούς ανέμους χωρίς να σπάει.

Με μια πρώτη ματιά, φαινόταν ότι είχαμε μια πραγματική αλλαγή.

Ο βασιλιάς άκουσε τις απαιτήσεις του λαού, τροποποίησε το Σύνταγμα για να μειώσει ελαφρώς τις ευρείες εξουσίες του και επέτρεψε σε ένα «ημι-αντιπολιτευτικό» κόμμα να κερδίσει τις εκλογές και να σχηματίσει κυβέρνηση.

Εδώ, το καθεστώς σκότωσε μ’ έναν σμπάρο δυο τρυγόνια:

Από την μία, απορρόφησε την οργή του λαού και κατέπνιξε την επανάσταση στα σπάργανά της.

Από την άλλη, απαλλάχθηκε από ένα φαινομενικά ισχυρό κόμμα της αντιπολίτευσης, επειδή, μετά από δύο θητείες που ηγήθηκε της κυβέρνησης, το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης μισήθηκε στο Μαρόκο ως η ενσάρκωση κάθε κακού.

Κι αυτό αν και όλοι γνωρίζουν ότι δεν είναι η «εκλεγμένη» κυβέρνηση που πραγματικά κυβερνά.

«Η φαντασία εισβάλλει ανελέητα στη διαμόρφωση της πραγματικότητας είτε αφορά στο παρόν, είτε στο μέλλον ή ακόμα και στο παρελθόν», ισχυρίζεται ο αφηγητής.

Είναι η διαδικασία τού να φανταζόμαστε εκ νέου το παρόν, το μέλλον και το παρελθόν μας ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξή μας ως κοινωνικά όντα;

Δεν είναι η ικανότητά μας να φανταστούμε και η δημιουργία μέσω της γραφής αυτό που καθόρισε τη μοίρα της ανθρωπότητας και εξύψωσε τους λογικούς ανθρώπους να κυριαρχήσουν στον πλανήτη;

Υπάρχει ένα εκπληκτικό κόμικ του Neil Gaiman με τίτλο The Dream of a Thousand Cats.

Η ιστορία αναφέρεται σε μια γάτα-προφήτισσα που επιδιώκει να απελευθερώσει τις γάτες της Γης από την ανθρώπινη κυριαρχία και να τις επιστρέψει στον χαμένο τους Παράδεισο.

Το μόνο που απαιτείται από αυτές είναι να ονειρεύονται μαζί την ίδια στιγμή το ίδιο όνειρο. Τι έμαθε η γάτα στην αποκάλυψη που έλαβε: Αυτός ο κόσμος δεν ήταν έτσι πριν.

Πριν από αιώνες, οι γάτες κυριαρχούσαν στην Γη. Ήταν μεγαλύτερες σε μέγεθος και οι άνθρωποι ήταν μικροσκοπικοί, εξυπηρετούσαν γάτες και υφίσταντο τον έλεγχο και τις ιδιοτροπίες τους.

Ώσπου, μια μέρα, ένας άντρας ξύπνησε από ένα όνειρο με ένα μήνυμα να το μεταδώσει στην ανθρωπότητα.

Ο άνδρας στάθηκε κηρύττοντας στους ανθρώπους, υποσχόμενος το μήνυμά του: «Είναι καιρός να απαλλαγούμε από την κυριαρχία των γατιών. Οι άνθρωποι πρέπει να ονειρεύονται έναν καλύτερο κόσμο. Τα όνειρα μπορούν να διαμορφώσουν τον κόσμο».

Αυτό ήταν το μήνυμα του άντρα.

Οι άνθρωποι πρέπει να ονειρεύονται έναν καλύτερο κόσμο όπου κυριαρχούν εκείνοι κι όχι οι γάτες. Αν αρκετοί άνθρωποι ονειρεύονται, την ίδια στιγμή, το όνειρο θα γίνει πραγματικότητα και ο κόσμος θα αναδιαμορφωθεί με την δύναμη του ονείρου.  

Αυτό έγινε μετά από λίγο.

Η ιδέα/το μήνυμα διαδόθηκαν και χίλιοι άντρες και γυναίκες ονειρεύτηκαν, ταυτόχρονα, έναν διαφορετικό κόσμο, και το επόμενο πρωί ο κόσμος είχε αλλάξει τελείως.

Το συλλογικό όνειρο δεν άλλαξε τον κόσμο αλλά αναμόρφωσε την «πραγματικότητα» εντελώς.

Το όνειρο αναμόρφωσε την πραγματικότητα από την αρχή. Το όνειρο δεν άλλαξε μόνο το παρόν αλλά και το παρελθόν.

Φυσικά, αυτή είναι μια συμβολική ιστορία που υπόκειται σε πολλαπλές ερμηνείες,

Αυτό που θέλω να πω, όμως, είναι ότι η απόκτηση της ικανότητας να φαντάζεται, να ονειρεύεται, είναι αυτή που επέτρεψε στην ανθρωπότητα να εξελιχθεί στον πλανήτη και να υπερέχει έναντι άλλων όντων.

«Ο κύριος σκοπός των εκλογών είναι απλώς να παράγουν πολιτικές ελίτ ικανές να υλοποιήσουν το όραμα του παλατιού», γράφει η Yasmina Allouche στον The New Arab, υποστηρίζοντας πως στο Μαρόκο, «η μοναρχία κυριαρχεί απόλυτα».

Γιατί, κατά τη γνώμη σου, ο βασιλιάς στο Μαρόκο εξακολουθεί να διατηρεί την συμβολική και πραγματική του ισχύ; Είναι ο πιο αξιοσέβαστος πυλώνας του πολιτικού Ισλάμ στη χώρα; Ποια είναι η άποψή σου για το πολιτικό Ισλάμ, γενικά;

Πρόκειται για μια ευαίσθητη ερώτηση στην οποία δε θα μπορούσα να απαντήσω αν η συνέντευξη διεξαγόταν στα αραβικά!

Αν και θα δημοσιευθεί στα ελληνικά, ξέρω ότι θα βρει τον δρόμο του στις υπηρεσίες ασφαλείας/κατασκοπείας και πως ό,τι λέω εδώ θα προστεθεί στον φάκελό μου εκεί.

Ακούγεται καφκικό; Ναι, ακούγεται, κι αυτή είναι η πραγματικότητά μας.

Κατά την διάρκεια της μαροκινής εκδοχής της Αραβικής Άνοιξης, η κριτική δεν επεκτάθηκε στον βασιλιά.

Ο βασιλιάς συμβόλιζε ακόμη την σταθερότητα και την θρησκευτική ταυτότητα της χώρας, διατηρώντας τον ισλαμικό χαρακτήρα του Μαρόκου.

Αλλά μετά την αντεπανάσταση, ειδικά αφότου η σημερινή κυβέρνηση με επικεφαλής τον φίλο του βασιλιά, κ. Aziz Akhannouch, φτωχοποίησε τους Μαροκινούς, τα πράγματα άλλαξαν.

Η κριτική, άλλοτε ψιθυριστά και άλλοτε δυνατά, δε διστάζει πλέον να στοχοποιήσει και τον ίδιο τον βασιλιά, κι αυτό είναι ατυχές. Είναι λυπηρό γιατί ο βασιλιάς είναι ο εγγυητής της σταθερότητας ελλείψει μιας πραγματικής ελίτ ικανής να κυβερνήσει.

Το μόνο που έχουμε είναι ανίδεοι πολιτικοί χωρίς μεταρρυθμιστικές βλέψεις, το αποκλειστικό  μέλημα των οποίων είναι οι προσωπικές τους φιλοδοξίες.

Ειλικρινά, από καθαρά θεωρητική σκοπιά, δεν τείνω προς ένα μοναρχικό σύστημα διακυβέρνησης. Ποια είναι, όμως, η εναλλακτική;

Τα δημοκρατικά συστήματα χειραγωγούνται εύκολα, με τα εκλογικά αποτελέσματα να  παραποιούνται και την κοινή γνώμη να επηρεάζεται συναισθηματικά για να εκλέξει ηγέτες όπως ο Τραμπ και πριν από αυτόν, ο Χίτλερ.

Για το Μαρόκο, αν θεωρητικά παραμερίζαμε τη μοναρχία, θα βρισκόμασταν αντιμέτωποι με δύο ζοφερές επιλογές: ένα επισφαλές στρατιωτικό καθεστώς ή ανίδεους που κυβερνούν τον εαυτό τους, ελεγχόμενοι από μια ομάδα διεφθαρμένων πολιτικών.

Ως εκ τούτου, προς το παρόν είναι προς το συμφέρον του Μαρόκου ο βασιλιάς να είναι ισχυρός, αλλά η τρέχουσα κατάσταση δεν προμηνύεται καλή.

Όσον αφορά στην άποψή μου για το πολιτικό Ισλάμ, δε βλέπω αυτόν τον όρο παρά ως μύθο ή μια μορφή πολιτικής διαφθοράς.

Εξ αρχής, το Ισλάμ ήταν ένα σύστημα διακυβέρνησης κι όχι απλώς μια θρησκεία. Δεν μπορούμε να διαχωρίσουμε το θρησκευτικό και το πολιτικό Ισλάμ. Αυτό είναι απλώς ανοησία.

Στο Μαρόκο, για παράδειγμα, όπου η απόλυτη πλειοψηφία ασπάζεται το Ισλάμ  και ο ίδιος ο βασιλιάς κυβερνά υπό τον τίτλο του Διοικητή των Πιστών και ανήκει στη γενεαλογία του Προφήτη, τι σημαίνει να μιλάς για ισλαμικό πολιτικό κόμμα;

Με συγχωρείς, αλλά αυτό είναι ανοησία.

«Νομίζω ότι πρέπει να διαβάζουμε μόνο το είδος των βιβλίων που μας πληγώνουν ή μας μαχαιρώνουν», ισχυρίστηκε κάποτε ο Κάφκα. Συμμερίζεσαι τον αφορισμό του; Αν ναι -και ακόμα κι αν όχι-, γιατί;

Για να προχωρήσουμε και να εξελιχθούμε, πρέπει να αντιμετωπίσουμε τον εαυτό, τις σκέψεις και τις πεποιθήσεις μας. Επομένως ναι, όπως είπε ο Κάφκα, πρέπει να διαβάζουμε βιβλία που μας πληγώνουν ή μας μαχαιρώνουν.

Και η συγγραφή αυτού του είδους βιβλίου δεν είναι εύκολη.

Αλλά η ανάγνωση είναι επίσης ευχαρίστηση, και υπάρχουν βιβλία που μπορούμε -και πρέπει- να διαβάσουμε απλά και μόνο για να απολαύσουμε τον χρόνο μας και να απαλύνουμε τις στενοχώριες μας.

Αλλού, πρόσθετε: «Η συγγραφή είναι η απόλυτη μοναξιά, η κάθοδος στην κρύα άβυσσο του εαυτού σου».

Τι σημαίνει για σένα η διαδικασία της συγγραφής τόσο ως άτομο όσο και ως μέλος μιας κοινότητας/κοινωνίας γεμάτης αντιφάσεις;

Στα τρία τελευταία μου μυθιστορήματα (By Night in Tangier, Labyrinth of Illusions, Cave of Tablets), η γραφή είναι ένα εξέχον θέμα στα γεγονότα, ένα θέμα γύρω από το οποίο και μέσα στο οποίο περιστρέφεται η πλοκή.

Με απασχολεί και επιστρέφω συνεχώς σε αυτό.

Μερικές φορές, βλέπω την συγγραφή ως κατάρα. Είναι σαν μια γενετική ανωμαλία ή ο καρκίνος που προκαλεί χάος στο σώμα και το μυαλό.

Ωστόσο, είναι επίσης, και αυτό ισχύει για τον Κάφκα, μια εναλλακτική σε μια άλλη γενετική ανωμαλία που πυροδοτεί εικόνες στον εγκέφαλο, οδηγώντας το άτομο να γίνει προφήτης και να ξεκινήσει μια νέα θρησκεία.

Εννοώ ότι κάποια στιγμή, αν δεν «κατέλθει στην κρύα άβυσσο του εαυτού του» και δε σκάψει εκεί με την πένα της γραφής, θα γίνει, θέλοντας και μη, προφήτης που λαμβάνει θεία αποκάλυψη.

Σύμφωνα με έναν ακόμη αφορισμό του Κάφκα, «Είμαι ελεύθερος και γι’ αυτό είμαι χαμένος».

Πώς επιτυγχάνουμε την ατομική και συλλογική ελευθερία μέσα σ’ ένα κοινωνικοοικονομικό σύστημα που, παρά τις παραπλανητικές του υποσχέσεις, συνθλίβει όποιον επιχειρεί να λειτουργήσει εκτός των επιβεβλημένων κανόνων;

Η ατομική ελευθερία δε θα επιτευχθεί εκτός εάν οι άνθρωποι απομακρυνθούν από την κοινότητα και απομονωθούν από την κοινωνία και τους περιορισμούς της.

Ωστόσο, το ενδεχόμενο αυτής της σωτηρίας δεν είναι στο χέρι κανενός, καθώς αυτή η πράξη απομόνωσης είναι μια πρόκληση ενάντια στα έθιμα της κοινωνίας και του συστήματος, μια πράξη που οι κυρίαρχοι θεσμοί δε θα επιτρέψουν.

Όσο για την συλλογική ελευθερία, δεν πιστεύω ότι είναι εφικτή. Η ανθρωπότητα έχει ξεπεράσει από καιρό αυτήν την πολυτέλεια με την πληθυσμιακή «έκρηξη». Η ανθρωπότητα έχει γίνει μια αγέλη που χαρακτηρίζεται από άγνοια και ένστικτο.

Αν δεν ελέγχεται από τους θεσμούς -θρησκευτικούς, πολιτικούς ή οικονομικούς-, θα είναι σαν ένα κοπάδι άγριων βοοειδών που κατεβαίνει από μια πλαγιά βουνού.

Ίσως η διαφορά μεταξύ του Κάφκα και εμένα είναι η εξής:

Παρά τον τρόμο και το μίσος μου για τους θεσμούς και την αίσθηση πως με βαραίνει το σύστημα, εγώ, σε αντίθεση με αυτόν, κατανοώ την αναγκαιότητα της ύπαρξής του και το ότι η κατάσταση θα ήταν χειρότερη χωρίς αυτό.

Υπάρχει εναλλακτική λύση; Μακάρι να υπήρχε.

Ο λεγόμενος «αραβικός κόσμος», οι αραβικές κουλτούρες και η αραβική γλώσσα με όλες τις συνδηλώσεις της συχνά παρερμηνεύονται, παρεξηγούνται και, σε πολλές περιπτώσεις, απαξιώνονται στην «Δύση».

Το να μιλάμε για παρανόηση της αραβικής κουλτούρας από τη «Δύση» θα μας οδηγήσει να πέσουμε στην παγίδα των θεωριών συνωμοσίας, υπονοώντας ότι ο αραβικός κόσμος στοχοποιείται από την Δύση. Όχι, δεν κλίνω προς αυτό το επιχείρημα.

Πράγματι, υπάρχει μια φαινομενική υποτίμηση της αξίας μας ως Άραβες, μια υποτίμηση της γλώσσας, του πολιτισμού, των λογοτεχνικών και καλλιτεχνικών παραγωγών μας, αλλά ο λόγος δεν είναι η Δύση, είμαστε εμείς.

Έχουμε ένα συγκλονιστικά υψηλό ποσοστό αναλφαβητισμού και ένα πολύ υψηλό ποσοστό φτώχειας παρά την διαθεσιμότητα φυσικών πόρων που θα επέτρεπαν στον αραβικό κόσμο να προχωρήσει όπως τουλάχιστον έχει προχωρήσει η Ευρώπη.

Ωστόσο, τα καθεστώτα μας έχουν διαφορετικές προτεραιότητες: καθαρή προσωπική απληστία και μια εμμονική επιθυμία να προσκολλώνται στην εξουσία.

Η φροντίδα για τον πολιτισμό είναι το λιγότερο ενδιαφέρον γι’ αυτούς τους θεσμούς. Ορισμένοι, μάλιστα, επιδιώκουν άμεσα και σκόπιμα να «χαζέψουν» την κοινωνία για να διατηρήσουν την εξουσία του θρόνου.

Σε αντίθεση με τους μορφωμένους διανοούμενους, τα αδαή άτομα είναι πιο εύκολο να χειραγωγηθούν συναισθηματικά και, επομένως, να ελεγχθούν, ή τουλάχιστον να κατευθυνθεί ο θυμός τους μακριά από τα τείχη του παλατιού.

Η Δύση δε δίνει μεγάλη αξία στον αραβικό πολιτισμό γιατί, στην πραγματικότητα, είναι έτσι.

Φυσικά, αυτή είναι μια γενίκευση που δεν αναιρεί το γεγονός ότι υπάρχουν διάσπαρτα άτομα σε όλο τον αραβικό κόσμο που παράγουν δημιουργικότητα και γνώση οι οποίες δεν είναι κατώτερες εκείνων των δυτικών ομολόγων τους, αλλά μάλλον τις ξεπερνούν.

Ωστόσο, πρόκειται για άτομα που δεν έχουν καμία δύναμη να διαμορφώσουν την γενική κουλτούρα.

Συμβάλλει το λογοτεχνικό σου έργο συμβάλλει στην κατάλληλη εκ νέου γνωριμία αυτού του σύμπαντος με ευρύτερα κοινά;

Δεν μπορώ να προβώ σ’ αυτήν την κρίση ο ίδιος. Βρίσκεται στα χέρια των αναγνωστών και των κριτικών. Το μόνο που μπορώ να πω είναι πως προσπάθησα. Λοιπόν, κατάφερα;

Έτσι νομίζω!

Και όσον αφορά στο μείζον ηθικό και πολιτικό διεθνές ζήτημα των καιρών μας, τα δεινά των Παλαιστινίων υπό την βάναυση κατοχή/τον γενοκτονικό πόλεμο του ισραηλινού κράτους, πού στέκεσαι;

Μπορώ να απαντήσω ξεκάθαρα με μια σύντομη πρόταση: «Είμαι με τους Παλαιστίνιους».

Προτιμώ, όμως, να παραθέσω ένα μεγάλο απόσπασμα από την ομιλία αποδοχής που εκφώνησε ο Χαρούκι Μουρακάμι όταν έλαβε το Βραβείο της Ιερουσαλήμ το 2009:

«Ανάμεσα σ’ έναν ψηλό, συμπαγή τοίχο και σ’ ένα αυγό που σπάει πάνω του, θα στέκομαι πάντα πλάι στο αυγό.

Ποιο είναι το νόημα αυτής της μεταφοράς; Σε ορισμένες περιπτώσεις, είναι πολύ απλό και ξεκάθαρο. Τα βομβαρδιστικά και οι δεξαμενές και οι πύραυλοι και τα βλήματα λευκού φωσφόρου είναι αυτό το ψηλό, συμπαγές τείχος.

Τα αυγά είναι οι άοπλοι πολίτες που συνθλίβονται και καίγονται και πυροβολούνται από αυτά. Αυτό είναι ένα νόημα της μεταφοράς.

Αυτό δεν είναι όλο, όμως. Κουβαλά ένα βαθύτερο νόημα. Σκεφτείτε το με τον εξής τρόπο: Kαθένας μας είναι, λίγο πολύ, ένα αυγό. Καθένας από εμάς είναι μια μοναδική, αναντικατάστατη ψυχή κλεισμένη σε ένα εύθραυστο κέλυφος.

Αυτό ισχύει για μένα, και ισχύει για τον καθένα από εσάς. Και καθένας από εμάς, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, είναι αντιμέτωπος μ’ έναν ψηλό, συμπαγή τοίχο. Ο τοίχος έχει ένα όνομα: είναι “Το Σύστημα”.

Το Σύστημα υποτίθεται ότι μας προστατεύει, αλλά μερικές φορές αποκτά την δική του ζωή και μετά αρχίζει να μας σκοτώνει και να μας κάνει να σκοτώνουμε άλλους: ψυχρά, αποτελεσματικά, συστηματικά».

Το μυθιστόρημα του Μοχάμαντ Σαΐντ Αχτζιούζ Ο Κάφκα στην Ταγγέρη κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Εντύποις σε μετάφραση από τα αραβικά της Βίκυς Μπούτρη.